Зураг дээр: Анхны сургууль буюу Цокто Бадмажаповын байшин.
Зураг дээр зүүн гараас: Данчинов Николай Тарасович, Вампилова Варвара Владимировна, Бутуханов Никита Федорович (Эрдэнэ Батхаан), Трубачеева Фаина Трофимовна, Трубачеева Мария Петровна/охин байхдаа Баторова/, Элбек Ринчино.
1912.12.31:Для организации первых светских школ в Монголии (русско-монгольской при консульстве и монгольской национальной) приглашены выпускники Иркутской учительской семинарии Н. Т. Данчинов, Д. А. Абашеев, И. И. Тунуханов и другие.
зураг дээр: Данийл Алтаевич Абашеев.
******************************************************************
Зураг дээр:1914-1917 онд Эрхүү хотын багшийн сургуульд суралцаж байсан есөн оюутны зарим нь.
Урд эгнээнд зүүн гараас Гараммядаг, багш лам Шадавжамбаа, Т.Лонтоон,
арын эгнээнд: Х.Чойбалсан, Ш.Бат-Очир нар.
"...Монголын Засгийн газраас орос хэл сургахаар явуулсан монгол сурагчдыг би vvргийнхээ дагуу харж хандаж байлаа. Чойбалсан томоотой, ноомой талдаа, эргэн тойронд болж буй бvх зvйлд єєрєє огт хамаагvй юм шиг ханддаг зангаараа ялгарч байв. Эргэн тойронд болж буй зvйлд ямар ч хариу илэрхийлдэггvй, хэзээ ч санаачилга гаргадаггvй, єєрт нь юу гэж тушаахыг хvлээгээд гараа хумхиад суудаг хvvхэд байв..."
/По время обучения в Иркутске, Чойбалсан «при хорошем поведении отличался своей ограниченностью, пассивностью и полным безразличием ко всему его окружающему: он ни на что не реагировал, ни в чем не проявлял своей инициативы, а делал спустя рукава все, что ему прикажут, хотя в общем был безобидным и добродушным юношей»/
Д.П. Першин. «Барон Унгерн, Урга и Алтан-Булак», с подзаголовком «Записки очевидца о смутном времени во Внешней(Халхаской) Монголии в первой трети ХХ века»
2021.5.06-нд Монголын Боловсроын Сайд -Монголд боловсролын салбар үүссэний 100 жилийн ойгоор би сайд байгаадаа би бахархаж байна-гэж гэж ярив.
Боловсролын сайд 2021.5.06-нд "-Би Монголд боловсролын салбар үүссэний 100 жилийн ойгоор сайд байгаадаа бахархаж байна-гэж онгиров.
!?
2021-1921=100 жил.
Харамсалтай нь, үнэн бол арай өөр.
2021-1913=109 жил.
Жамсраны Цэвээний санаачилгаар, Чин ван Ханддоржийн дэмжлэгээр 1912.3.24 -нд Өргөө буюу нийслэл Хүрээд монгол хүүхдүүдэд зориулсан сургууль 6 сурагчтайгаар нээгдэж, хэсэг хоногын дараа Х.Чойбалсан 7 дох нь болж элссэн/ түүний хувьд бараг л элсэгдсэн/ түүхтэй.
Орчин цагийн анхны сургуулийг 1912 оны III сарын 24-нд дөрвөн аймаг, шавь таван газраас зарлан ирүүлсэн 47 хүүхдийн бүрэлдэхүүнтэйгээр Гадаад явдлын яамны дэргэд нээжээ. Архивын баримтаас үзэхэд, тэр үед аймаг, хошуудад удаа дараалан байгуулсан бага сургуулийн тоо 60 гаруй болсон байжээ. Бага сургуулийн танхимын дүрэм ёсоор эдгээр сургуульд үндэсний хэл, бичиг, тоо, газар зүй, байгалийн шинжлэл, түүх, биеийн тамирын зэрэг орчин үеийн шинжлэх ухааны анхны мэдэгдэхүүнийг заах ёстой байжээ. Орос, Монголын харилцаа хөгжиж ирэхийн хамтад тус хоёр орны соёл гэгээрлийн харилцаа хөгжиж эхлэв. Гадаад явдлын яамнаас эрхлэн монгол хүүхдийг сургах орос хэл бичгийн сургуулийг байгуулжээ. Энэ сургуульд Орос улсаас мэргэжилтэн багш нарыг урин авчран хичээл заалгаж байв. 1914 оны YI сарын байдлаар үзэхэд тус сургуульд сургуулийн дарга нэг, сургагч түшмэл 2, галч 3, суралцах хүүхэд 46-тай ажиллаж байжээ. Энэхүү сургууль нь тэргүүний соёл боловсролыг Монголд дэлгэрүүлэх, дэвшилтэт үзэлтэй боловсон сэхээтнүүдийг төрүүлэн гаргах хэрэгт чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм.
Оросын Консулын дэнжийн баруун урд захад байх энэ байшинг Хар Хотыг олсон Цокто Бадмажапов 1912 өөрийн хувийн зориулалтаар бариулж анхны сургуулийн багш Николай Тарасович Данчинов 1916 онд Оросын консулд ажилтай Абидуевт буудуулан амь үрэгдэх хүртлээ амьдарсан гэдэг. Тэрээр Консулын Орос-Монгол хэвлэлийн хорооны хашаанд байртай Монгол-Буриад сургуулийн захирал, багш хүн байж билээ. /Тэр Российская социал-демократическая рабочая партия-ийн гишүүн байв/. Энэхүү хэвлэлийн хороо нь одоогийнхоор Улаанбаатар хотын орон сууцны 15 дугаар хорооллын 66 дугаар байрын орчимд байсан юм. Энэ сургууль 1912/1913оны хичээлийн жилд байгуулагдаж Х.Насанбуян, Дэмбэрэлдаш, Галбадрах, Батжаргал, Юндэндорж, Бандихүү, сүүлд Х.Чойбалсан нэмэгдэж долоон хүүхэдтэй сургууль байсан. Энэ сургуульд Данчиновоос гадна Санжмятав гүн гэгч нэгэн монгол багш байлаа. Гэтэл 1916 онд Данчиновыг гудамжинд явж байхад нь нэгэн этгээд буудан хороосноор энэ сургууль нь эзэнгүйдэж эдгээр долоон хүүхдийг Гадаад хэргийн бүгд захиран шийтгэгч яамны дэргэдэх "Монгол-Орос хэл бичгийн сургууль"-д шилжүүлсэн юм.
Тэгвэл Данчинов багшийг буудаж алсан тэр этгээд хэн байв? Энэ хүн мөн үү?!
RS: Aбидуев нь Хиагт дахь Оросын консулд ажиллаж байх үедээ 1911 онд Монголыг Оросын ивээлд оруулах зорилготой төлөөлөгчдийн орчуулагчаар Санкт-Петербург очиж байсан.
"...Багшаар нь 1908 онд Эрхүү хотын багшийн семинарыг дүүргэсэн Николай Тарасович Данчинов байсан ба би түүнтэй туршлагаа солилцдог байв.
-Нэг удаа би түүний \Н.Т Данчиновын\ орос хэлний хичээл дээр сууж байв. Гэнэт ангийн хаалга цэлийтлээ нээгдэв. Муухан хувцастай 13-14 насны монгол хүвүүн чимээгүй орж ирээд хаалганы хажуу ханаар өлгөсөн зургуудыг харж зогсов.
Николай Тарасович хүүд:-Чи юугаа хараад байгаа юм. Ирээд ширээнд суу. Би чамд ном заана. Чи өдөр бүр энэ хүүхдүүдтэй цуг ном үзнэ-гэв. Тэр хүвүүн "-үгүй" гээд аяархан хэлээд гарч явсан. Хэд хоногын дараа мөнөөх хүвүүн дахин орж ирээд багшийн өөдөөс харан зогсчээ. Энэ удаад Тарас Николаевич түүнд арай ширүүхэн: -Чи юунд алмайрав. Энэ ширээнд суугаад ном сур- гэхэд хүү шуудхан суужээ". \Абашеев Д.А. "Воспоминания о первой Монгольской школе в Урге"\
Николай Тарасович хүүд:-Чи юугаа хараад байгаа юм. Ирээд ширээнд суу. Би чамд ном заана. Чи өдөр бүр энэ хүүхдүүдтэй цуг ном үзнэ-гэв. Тэр хүвүүн "-үгүй" гээд аяархан хэлээд гарч явсан. Хэд хоногын дараа мөнөөх хүвүүн дахин орж ирээд багшийн өөдөөс харан зогсчээ. Энэ удаад Тарас Николаевич түүнд арай ширүүхэн: -Чи юунд алмайрав. Энэ ширээнд суугаад ном сур- гэхэд хүү шуудхан суужээ". \Абашеев Д.А. "Воспоминания о первой Монгольской школе в Урге"\
************
*****1917.6.30: "Астрахань хот. Эмийн саны цэцэрлэгт гудамж. Вереникагийн байр... Миний бие 2 жилийн турш хятадуудтай тулалдаж эх орноо Хятадын дарлалаас ангижруулан Монгол Улсад асар их буян үйлдэж, дайны явцад суманд өртөн шархдан Монголын төлөө амь насаа хайрлаагүй атлаа ийнхүү зовж шаналж яваадаа тун ч гомдолтой байгаа билээ. Энэ жил намайг цагдаагын хяналтаас гаргаж байгаа ч би Монголд очихгүй. Би эх орондоо сайн үйл л бүтээж явснаас биш мууг хийж яваагүй атал миний эх орон намайг арга ядаж байхад огтхон ч ойшоож, хамгаалж өмгөөлсөнгүй. Алтайнхныг гэгээрсэн сайн хүмүүс болоосой гэсэндээ би сургууль байгуулж хүртэл байсан атал, Алтайнхан ч, нийт Монгол ч намайг ер өмгөөлсөнгүй.... Таны анд хэвээр байгаа Жа лам Дамбийжанцан"
*********
"г.Урга. №33.
Посетив недавно отряд монгольской кавалерии, обучаемой нашим инструктором есаулом Васильевым,
я присутствовал при занятиях и учении солдат и мог убедиться в блестящих успехах, достигнутых названным обер-офицером в порученном ему деле. Заслуга есаула Васильева тем значительнее, что условия, в которых ему приходилось и приходится действовать, крайне неблагоприятны. Согласно объяснениям нашего инструктора, которые, как мне известно, вполне отвечают истине, вверенные ему монгольские солдаты живут впроголодь, так как законное довольствие систематически не дополучается, казармы, несмотря на очень суровую здесь зиму, не приспособлены для жилья и, кроме того, дрова отпускаются в таком ничтожном количестве, что температура в казармах не поднимается выше семи градусов. Одежда солдат не лучше помещения и пищи. С большим трудом удалось есаулу Васильеву убедить монгольские власти завести монгольским солдатам на зиму шубы, которые уже были присланы после наступления морозов. Между тем, занятия в продолжении нескольких часов происходят на морозе, достигающем 25 и более градусов. Неудивительно, что солдаты, одетые в грязные оборванные шубы и тяжелые, неуклюжие гутулы (сапоги) имеют неряшливый вид и вообще производят жалкое впечатление. Лошади, видимо, заморены, что объясняется недостаточным кормом и тем, что на 300 человек для обучения конному строю имеется лишь сто лошадей. За девятимесячное пребывание в Урге есаулом Васильевым в отношении обучения монгольских войск сделано следующее. Прибыв сюда в апреле, он к середине июня сформировал и обучил первую сотню, которая почти вся ушла в Кобдо. С помощью оставшихся 20 лучших монголов он сформировал и обучил сразу три сотни, занятия с которыми окончились в минувшем сентябре. После сего им начато обучение еще двух сотен, ныне законченное. Теперь поступило еще две сотни рекрут, обучен ие которых должно закончиться к марту будущего года. Всего к этому сроку будет инструктировано тысяча человек и небольшая учебная команда, из числа коих можно будет назначить первых начальствующих лиц из монголов.
Печальное материальное положение порученному нашему инструктору монгольских войск вызывается равнодушием к ним со стороны монгольского правительства и объясняется, прежде всего, господствующим среди монголов воззрением на военное дело, как на занятие, недостойное истинных буддистов. Это воззрение проводится, главным образом, многочисленным ламайским духовенством, опасающимся образования военного элемента, который может со временем составить противовес его влиянию. Само собой разумеется, что плохие условия, в которые здешнее правительство поставило свои войска, поддерживает в населении презрительный взгляд на военную службу, заставляя молодежь всячески от нее уклоняться. Кроме указанных причин, вина в неудовлетворительном состоянии войск падает на военного министра князя Эрдэни Далай Вана, человека весьма ограниченного и совершенно несведущего в военном деле, единственной заслугой коего является содействие перевороту и сочувствие новому порядку вещей. Я старался втолковать князьям необходимость более целесообразного отношения к зарождающейся армии и указывал на неудовлетворительность такого военного министра в столь критический для Монголии момент, когда, быть может, потребуется напряжение всех народных сил, чтобы отстоять с оружием в руках провозглашенную Монголией независимость.
Князья признали значение моих доводов, обещав обсудить этот вопрос и принять нужные меры, но пока все остается по-прежнему и едва ли изменится к лучшему без энергичного с нашей стороны воздействия.
С отличным и пр".
/Депеша дипломатического агента в Пекине д.с.с. И.Я.Коростовца в МИД о ходе обучения есаулом А.Ф.Васильевым монгольских войск в Урге. 17 (30) декабря 1912г/.
/...9. Абидуев Гарма Жимбеевич. забайкальский бурят, окончивший Ургинскую школу толмачей, отлично владеет русским и монгольским разговорным языком; развитой и серьезный человек, представленный к производству в чин коллежского регистратора, состоит штатным переводчиком при пограничном комиссаре в Кяхте и назначен иркутским генерал-губернатором к посольству, в качестве переводчика живой разговорной речи.../
