82. "Соёлын довтолгоо?!".

\дуусаагүй\ Нийтлэлч Алхан Болд. 82.  "Соёлын довтолгоо?!".

Соёлын довтолгоо? Сүүлийн үед ийм нэртэй кино, хошин шог их гарах болж.
Монголд соёлын довтолгоо гэх бөөн арга хэмжээнүүд явагдсан. Манжууд монголчууд руу түвд, хятад соёлоор довтолж эзэлсэн, дараа нь орос соёл Монголд орж ирсэн, 1990 оноос Америк, Корей,...соёл Монгол руу довтолсоор байна.

Монголд харийн соёлын довтолгоо аюултай, харин ариун цэврийн довтолгоо ачтай.

1-дэх довтолгоо:
Ариун цэврийн довтолгоог Монголд эхлүүлэгч нь Монгол, Түвдээр аялж явсан оросуудаас ариун цэврийн "халдвар" авсан Дамбийжаа байлаа. 1912 оны Ховдыг хятадуудаас чөлөөлөх байлдааныг гол удирдагч Дамбийжанцан  монгол цэргийн хуарангуудаас ариун цэвэр байхыг шаардаж байв. Жишээ нь, Баяр гүний хуаранг бохир байлаа хэмээн уурлаж, цэргүүдээр нь цэвэрлүүлж байв.

2-дахь довтолгоог Барон Унгерн Өргөөг /Нийслэл Хүрээ/ 1921.2.03-нд Өргөөг/Нийслэл Хүрээ/ хятадуудаас чөлөөлсний дараа олзлогдсон хятад цэрэг, хятад наймааачид, орос, монголчуудаар их хогыг цэвэрлүүлсэн нь хотын анхны цэвэрлэгээ байв.

 3 дахь довтолгоо: 1959 оны 7дугаар сарын 13-ны өдрийн МАХН-ын Төв Хорооны хурлаас “Бүх орон даяар соёлын довтолгоо явуулах тухай” тогтоол гаргажээ.


4-дэх довтолгоо: Коронавирусын ачаар хүмүүс эргээд гараа угаах нь ихсэж, хамаг юмны ахиутгал хийгддэг олов. 

------
Саяхан Мг.До-гээд  нэг хүү гудамжинд, өрөөлийн зам дээр, өөрийнхөө доор шүлс, хогоо хаядаг хүмүүсийн эсрэг нэг талархууштай ажиллагаа явуулсан нь олонд их таашаагдав. Хүү Монголд Ариун цэврийн 2-р довтолгоог эхлүүлэх сэдлийг нийгэмд төрүүлэв бололтой.

Харин Соёлын довтолгоо бол нэг талдаа -эвгүй, аюултай довтолгоо: "жорлон"-оо нооль-оор, "тэг"-ийг "нооль"-оор сольдог, "шуудаг"-аа "турсик"-ээр, монгол бичгийг түвд судраар,  монгол киног корeйгоор, Жаргалыг Жамцаар, таашаалыг кайф-аар сольчихоод байгаа довтолгоо. Бүүр  эцэсдээ Монголыг Хятадаар, Баруун Солонгосоор, Хойд Вьeтнамаар эсвэл Цагаачдын Бүгд  Найрамдах Улсаар сольж мэдэх аюултай довтолгоо...

Соёлын ба Ариун цэврийн довтолгоонууд тусдаа бөгөөд энд би Ариун цэврийн довтолгоо-ны тухай ярьж байна.

Монголчуудыг зэрлэг, бүдүүлэг гэж хараадаг хятад хүн байшин дотроо шээгээд, түүгээрээ өглөө нь ногоогоо борддог бол, монгол хүн шөнө хичнээн хүйтэн байсан ч гарч "морио хардаг" нь Чингис Хаан сураггүй байсан цагт эхлээд одоог хүртэл үргэлжилсээр...

Харамсалтай нь,  тоо ч, бичиг ч, түүх ч заадаггүй атлаа монголчуудад "багш" нь болсон лам нар гарч ирээд, "Биеээ угаавал буян арилна!" гэхчлэн цэцэрхэж, баахан "болохгүй"-г айлдаж эхэлснээс болж байдал буруугаар эргэж эхэлсэн...

Зөв хэлбэл, Соёлын биш, харин Ариун цэврийн довтолгооны тухай би энд бичиж байна!!!
/харин Соёлынх гэж ярьвал монголчууд бид харийн соёлуудын довтолгоонд тасралтгүй өртсөөр байгаа шүү дээ!!!/
Гадаадын хүн тэндээ бичсэн бололтой: In the streets of Ulaanbaatar, you’re bound to see men spitting and littering everywhere. Some smoke in public, some even drink. When encouraged not to, you’ll hear a “Why do you care?” from the perpetrator and those around you.
https://medium.com/@anubazarragcaa/the-case-of-male-ego-in-mongolia-584dd850e4d4

Улаанбаатарын автобусын буудал дээр 60-тай өвөө нусаа нийгээд , 20-той оюутан хоёр шүлсээ хаяад зогсож байна. 2,3 -уул 10 минут зогсвол дороо шалбааг болгох нь олонтаа. Хаанаас гардаг их шүлс вэ?! Эсвэл сэтгэхүйн асуудал байна уу?!о
Киног биш, Монголын 30-аад ТВ-соёлын хичээл заах хэрэгтэй байна.

Монголд шүлс, нус, хогоо хаядаг маань нь бараг ардын урлаг болтлоо хөгжижээ. Монголын цэцэрлэг, сургуульд заах 2-р чухал хичээл бол "Хогоо дороо хаяж Болохгүй!" билээ. Гэтэл энэ хичээлийн нэрийг 10-тай Баяраа хүү,  20-той Эрдэнэчимэг оюутан, 30-тай Төмөр инжeнeр, 40-тэй мeнeжeр бараг анх удаагаа сонсоод цочирдож байхад, чих нь хатуурсан Очир настанд 50 жилийн хэлсний ч гарц байна.

Нэгэн гадаадын жуулчин- Сүүлийн хэдэн жилд манай Европд шүлсээ гудамж, талбайд хаях нь үзэгддэг болоод байгаа. Тэд Хятад, Монгол руу аялаад ирэхдээ тийм зуршилтай болсон гэж тайлбарлаж байна-хэмээн ярив. Тэр "Ici, les gens crachent beaucoup"\Энд хүмүүс шүлсээ их хаях юм\- хэмээн гайхан ярьж байв.

Cоёлын довтолгоог Монголд эхлүүлсэн нь Ардын намынхан гэвэл үнэнд нийцэхгүй. Өргөө буюу Нийслэл Хүрээнд Оросын Элчин 1865 онд шинэ байрандаа оржээ. Элчиний дэргэд байгуулагдсан европ эмнэлэгт анх ариун цэвэр, соёлын довтолгоо биш ч гэсэн үзүүлэнг эхэлсэн гэж болно. 1871 оны өвөл Өргөөд бүтэн сар байсан угсаатан судлаач П.А Ровинский: Консульство-это большой двухэтажный дом, с флигелями по углам обширного двора, обнесенного стеной...Внутри двора позади дома различные службы-погребы, кладовые, конюшня, сушильня, баня, кузница..." гэж бичжээ.

Хот дотроо тавьдаг шарилаар нь хэдэн мянган нохой хооллож байдаг тухай нөгөө Ровинский:

Дамбийжаа Ховдыг чөлөөлөх байлдааны үеэр цэргийн хуаранаа бохир байлгасан Баяр гүнд маш их уурлаж цэвэрлүүлж байв. Дамбийжаа Өвөр Монгол, Хөх нуурын нутагт оросын судлаачидтай аялаж явахдаа ариун цэврын "халдварыг" aвсан байв. Тэр 1914-1918 онд Оросод байгаад ирэхдээ өвчин нь улам даамжирч, Маажинсан уулан дахь хэрэмдээ халуун ус, сургууль байгуулсан билээ.
1921.2.03-нд Нийслэл хүрээг Хятадын цэргээс чөлөөлсны дараа Барон Унгерн олзлогдсон хятад цэргүүд, худалдаачид, монголчуудаар хотын төвд 150 жилд хуралдсан хогыг нь цэвэрлүүлсэн.

О гигиене, очистке улиц и т. п. европейских выдумках Улясутай не имел понятия, здесь все отбросы выбрасывали на улицу, и очень часто можно было увидеть монголов обоего пола, выполняющих свои физиологические потребности прямо на улице, сидя на корточках, причём сопровождающие его или её, спокойно разговаривая с данной особой, ожидали конца «процедуры».

Поэтому принудительная очистка и полив улиц, сжигание отходов, вводимые Казанцевым, вызывали сначала огромное удивление и сильный протест.https://www.litmir.me/br/?b=656362&p=23

Соёлын довтолгоо гэж нэг том хөдөлгөөн Монголд олон хүний амьдрал дундуур дайраад гарсан.. Одоо түүх болжээ:    БНМАУ-д социализмын материал техникийн бааз байгуулах зорилтын хүрээнд хөдөлмөрчдийн аж байдлыг дээшлүүлэх, үзэл суртал, соёлын салбарт социализмд үнэнч сэхээтнийг бий болгох шаардлага тавигджээ.Үүний тулд бүх насанд хүрэгчдийг бичиг үсгийн мэдлэгтэй болгох, ариун цэвэр, эрүүл, соёлч ахуйг хүмүүсийн амьдралд бүрэн нэвтрүүлж, дадал заншилтай болгох, эх нялхсыг хамгаалах, өргөн тархсан өвчнүүдийг устгажүндсийг нь таслах, эх оронч, хамтач интернационалч үзлийг бадруулах, биеийн тамир спортыг хөгжүүлэх, соёл олон түмний ажлыг хөгжүүлэх, урлаг утга зохиолыг хөгжүүлэх үүднээс 1959 оны 7дугаар сарын 13-ны өдрийн МАХН-ын Төв Хорооны хурлаас “Бүх орон даяар соёлын довтолгоо явуулах тухай” тогтоолгаргажээ.

         Улс орон даяар 1959 оноос эхэлсэн соёлын довтолгооныг аймаг, хотын намын хороод удирдсан. Харин үйл ажиллагааг тэргүүлэн гүйцэтгэгчид нь сэхээтнүүд, залуучууд, эмэгтэйчүүдийн байгууллага, МХЗЭ болон бүх сонин хэвлэлүүд, сум, нэгдэл, бригад, үйлдвэрийн соёлын довтолгооны ажлыг хариуцсан комиссууд байв.Соёлын довтолгоон 1959 оноос-1963 оныг дуустал хоёр шаттай өрнөжээ. 1961-1963 оны 2-р шатны соёлын довтолгооны жилүүдэд “Бүх нийтээр улам гэгээрэн боловсрохын төлөө”, “Хөдөлмөр ба хүмүүсийн  харилцаанд соёлыг гүнзгий нэвтрүүлэхийн төлөө”, ”Эрүүл энх аж төрөхийн төлөө”гэсэн гурван уриа лоозонгийндор олон талт үйл ажиллагаа өрнүүлсэн байна.

Бээжины 2000 оны олимпын өмнө Хятад Улс шүлс, цэрээ хаяхтай тэмцэх шийдвэр гаргасан. Одоо Бээжины Тян-ань-Мины талбайд шүлсээ хаях зоригтой хятад үлдсэн үү?!
Харин Улаанбаатарт, Чингис Хааны талбай бол шүлс, нусаа хаядаг төв талбай болсон мэт. Чингис Хааны өмнө, Сүхбаатар жанжны эргэн тойронд шүлс, нусаа  хаях нь Монголтой "тооцоотой" үндэстнүүдийн төлөөлөгчдөд асар их таашаалийг өгдөг биз.  Агаарын бохирдлын улмаас монголчуудын шүлсээ хаях нь улам ч нэмэгдсэн бололтой. Монгол, Хятад хоёрт шүлсээ хаях нь бараг л урлаг болтлоо хөгжсөн бололтой.
Шүлс бол мэдрэлийн сульдалтай бас холбоотой. Агаарын бохирдол Улаанбаатарчуудын шүлс савирахад бас нөлөөлж байна.

Сүрьеэ өвчин тархах улам нэмэгдсэн байх.

Шүлс, нусаа хаях нь хүний биологын нэг хэрэгцээ. Шүлсээ залгих биш, гадагшлуулах нь биологын хэрэгцээ. Гэхдээ гол нь шүлс нусаа хаана хаяж болох, хаана хаяж болохгүйн л асуудал юм. Гэртээ, даргынхаа өрөөнд нусаа, шүлсээ хаядаг монгол хүн бараг үгүй. Тэгэхлээр шүлсээ хаана хаях, хаана хаяхгүйн мэдрэмжээ огт алдаагүй ард түмэн.

Монгол Улс цэр, шүлсээ дуртай газраа хаяхтайгаа яагаад тэмцэхгүй байна вэ? Шүлс, цэрээ гудамж, талбай, үзвэр үйлчилгээний газарт хаяхыг хориглосон хууль өнөөдөр Монгол Улсад алга. Урьд нь социалиазмын  үед нусны алчуур гээд нэг хүн бүрийн халаасанд явдаг нэг зүйл байв...
USA-738,792/2020.4.19/-ны байдлаар/
Spain-194,416
Italy-175,925
France-151,793
Germany-143,724
UK-114,217
China-82,719
Turkey-82,329
Iran-80,868
Belgium-37,183
Russia-36,793
Brazil-36,760
............
India-15,722
Sweden-13,822
S. Korea-10,653
Japan-10,296
Pakistan-7,638
Mexico-7,497
Indonesia-6,248
Finland-3,681
Egypt-3,032
Argentina-2,839
Thailand-2,733
Kazakhstan-1,615
Uzbekistan-1,490
Cameroun-1,017
Kyrgyzstan-506
Bolivia-493
Монгол -31

81. "Бүрээн дуу биднийг сэрээ!".

/дуусаагүй/ Нийтлэлч Алхан Болд. 81. "Бүрээн дуу биднийг сэрээг".

Эвэр бүрээний дуу 30 км цаана хүртэл сонсогддог гэдэг. 90 онд монголчуудыг сэрээх гэсэн хүмүүст уг нь өвөг дээдсийнх нь бүрээ үгүйлэгдээгүй нь хачин. 

Жишээ нь, хятадууд хүн нас барахад толгой тушаа нь хонх жингэнүүлдэг уламжлалтай гэнэ...

Брежнев нас барж,

1982.10-нд Андропов ЗХУ-ын жолоог гардан авсан.

80. "Эрхүү муж"

                                                                                     

Зураг дээр: Ангар мөрөн

80. "Эрхүү муж".

----------------------------------------------------------------------------------------------

79. "Учиртай 6 толгой"

/дуусаагүй/ 79. Нийтлэлч Алхан Болд. "Учиртай 6 толгой".
Хайсан-Тогтох-Бурдуков-Дамбийжаа- Коростовeц-Цэвээн тэргүүн -Унгeрн

The Chinese resident Comissioner stationed in Khuree, Ch’en Lu: “...if Khaisan had not come to Khuree/in 1907/, Outer Mongolia may have not had the independence movement...".

1910.ХI.26:-нд Бээжин дахь Оросын консул Козаковоос Коростовец-д ирүүлсэн цахилгаан:

...Что же касается насточний на сохраний за последним его должности, том мы опасаемся, что такое вмещательство во внутренние дела Китая может лишь повредить хутухте, поддерживать же эти настояния какими-либо мерами давления не входит в виды императорского правительс ва..."

------------------

Оросын Гадаад Хэргийн Яамнаас Коростовец-д ирүүлсэн цахилгаан:

"1911.VII.27 no.1046

....Bнутреннее положение Халхи само по себе не затрагивает наших жизненных интересов. Монгольский вопрос важен для как средство...

*****«Императорское Российское

консульство. Улясутай.

Монголия. 5 февраля 1911 г. Объявление.

№ 98.

Одной из самых опасных болезней, уносящей много жертв как среди детей, так и взрослых, является оспа. Между тем очень легко избежать заболеваний этой болезнью, сделав себе и всем своим близким, живущим в одной и той же юрте, прививку предохранительной оспы. В нынешнем году в хошун князя Гончукдамба прибыла молодая русская женщина, жена русского торговца Алексея Бурдукова — Аполлинария Ивановна Бурдукова, обучавшаяся медицинским наукам и близко знакомая с этим делом. Ввиду этого я, Императорский Российский Генеральный Консул, рекомендую всем монголам этого и других хошунов воспользоваться пребыванием среди них знающей дело прививки оспы русской женщины и в заботах о здоровье своем и своих близких сделать прививку себе, своим женам, детям и родным. Сего ради объявляется за надлежащим подписом и приложением казенной печати.

Императорский Российский Генеральный Консул»

*****1912.8. 02-ны өдөр Оросын Сайд нарын Зөвлөлийн хуралдаанаар Монголын асуудлыг хэлэлцэж Ар Монгол дахь улс төрийн бодлогын гол асуудал бол “тус хил залгаа бүс нутагт цэргийн хувьд хүчирхэг улс тогтоход саад хийх явдал” гэж үзэж байсан учраас Монголын тусгаар тогтнолыг бүрэн хүлээн зөвшөөрхөөс зайлсхийж, чингэхдээ тус оронд өөрсдийн нөлөөг улам өргөтгөх үүднээс Монголтой дипломат гэрээ байгуулах явдал чухлаар тавигдаж байна. Монголын асуудлаар азнах явдал улам бүр осолтой болсоор байна гээд ирээдүйд Монголтой байгуулах гэрээний гол үндэслэлүүдийг зааж, Монголын засгийн газартай гэрээ байгуулах ажлыг Бээжин дэх элч төлөөлөгч асан И.Я. Коростовецт даалгажээ

 И.Я.Коростовец:  "...Прежде всего в России вообще мало знают Монголию и не интересуются/переживаемым ей кризисом/.  Поэтому весьма немногие /в среде русского правительства и общества/ сочуствуют отдельному соглашению с монголами, считая его ощибкой предпочитая ему соглашение с Китаем/ибо последний якобы не простит России потери Монголии. У нас думают, что соглашение может не только обострить отношения с Китаем, но помешать заключению соглашения по маньчжурскому вопросу, считаемому гораздо более важным...".

 "Девять месецев в Монголии"/Август 1912-Мау 1913/

Богд Хаант Монгол Улсын Зоригт Баатар Энхбилэгтийн Тогтох, эхнэр Алиахүү хоёр 5 хүү/ Дэлгэр, Нэймэн, Нутагт, Банзрагч, Шоолом/, нэг охин/Дулмаа/ төрүүлж өсгөжээ.

Хятадууд өмнөд Монголийн нутагт дураараа суурьшиж эхэлснийг эсэргүүцэж, Тогтох 1907 онд зуугаад хүнтэй партизаны отряд байгуулж  Тогтохо 1910 оныг хүртэл тулалдахдаа хоёр хүүгээ Дэлгэр, Нутагт  алдаж, нөгөө хоёр: Банзрагч и Шоолам шоронд Мүгдэнд шоронд хоригдов. Хятадуудтай гурван жилийн дотор 23 тулаан хийсний дараа Өвөр Монголоос түрэгдэн хүү Нэймэн, охин Дулам болон үлдсэн цэргүүдийн хамт 1910 оны эхээр Ар Монголын Цэцэн хан аймгийн нутагт орж ирсэн.  4.15-нд хөл нь хугархай, цээжиндээ шархтай Тогтох, түүний цэргүүдийг Оросын Акша районы Ново-Дурулгуевск гацааны ойролцоо авчирчээ. Оросын эрх баригчид -Тогтох бол гэмт хэрэгтэн биш, харин улс төрч- хэмээн хятадуудад өгөхөөс татгалзсан. Верхне-Удинскэд Тогтохийнхонд орчуулагчаар нь Ц.Г Бадмажапов үйлчилж байв.

1911 үндэстний эрх чөлөөний хувьсгалыг Тогтох талархан хүлээн авч Монголд ирэхээр шийдэв. Эрхүүгийн Цэргийн тойрогын штаб  түүнийг Өргөө рүү томилон илгээсэн. Богдо-хан түүнд Зоригт Баатар цол олгож, хамгаалалтынхаа албаныхаа даргаар томилж 150 лангийн цалин өгч, тайж цол олгов. Баяр гүн тэргүүтэй Тогтохийн цэргүүд 1912 онд Ховдыг чөлөөлөх тулаанууд, түүний дайчид 1913 оны Өвөр Монголыг чөлөөлөх 5 Замын байлдаануудад оролцсон.  Тэр Хужир Булан дахь Цэргийн сургуульд бас ажиллаж байв. 1914—1919 онуудад тэр Улсын Бага Хурлын гишүүн байв.. 1922.9.01-нд Зоригт Баатар Энхбилэгтийн Тогтох Ардын Засгийнханд буудуулжээ.

78. "Яагаад тангуудад..."

Тангууд нүдэлчид. Петр Козловын авсан зураг.

/дуусаагүй/ Нийтлэлч Алхан Болд. 78. "Яагаад тангуудад...".

Монгол мөргөлчдийг Түвдийн Лхаса руу хүрэх замд нь хар тангуудууд буюу түвдүүд айлгаж дээрэмдэж хэвшсэн байлаа.

...15-го мая. Пройсходила днёвка. В этот день двое из моих спутников подверглись в небольшой опасности. Они пошли нарубить кольев для палатки в лесу на соседней горе. В ущелье горы к ним подьехал верховой тангут-пастух, с обычной саблей за поясом и, слезши с лощади, попросил показать топор русского изделия, бывший в руке у одного из них. Тот доверчиво подал топор, но тангут, поспешно вырвав его, замахнулся на подающего, только проворство избавило последнего от удара. Затем оба бурята обратились в бегство, и тангут за ними и уже нагонял их. К счастью, один из них вспомнил про револьвер, находившийся за пазухой, и, вытащив его, пригрозил знаками, что будет стрелять. Это обстоятельство пройзвело на тангута сильное впечатление, и он уже сам обратился в бегство, бросив топор... хуудас 58, "Дневник паломника от Гумбума до Лхасы". Гомбожаб Цыбиков. https://document.wikireading.ru/7231

монголчуудыгаа өмөөрч явсан Жа ламын тухай ч  бас тэд бичжээ:”…There are stories of how caravans were looted: one Tibetan caravan was captured by the amban of Sining. The other was destroyed completely by a Mongolian Ja-Lama, who, beginning his career as a statesman, finished as a feudal bandit. His khoshuns, up to now, marauding in Tsaidam…”. раge 101, “Altai-Himalaya”, a Travel Diary by Nicholas Roerich, Arun Press, Brookfield Connecticut, 1983

77. "Кузов засдаггүй гени".

Нийтлэлч Алхан Болд. /дуусаагүй/ 77. "Кузов засдаггүй гени!?".
Монголчууд машины бүх засварыг өөрсдөө хийдэг атлаа, ганцхан кузов болохоор чаддаггүй гэсэн үлгэрт бүрэн итгэжээ. Монгол хүн кузов засах төрөлхийн чадваргүй гэж боддог мэт. Kузов засах чадваргүй генитэй гэх нь. Өөрийгөө нилээд үндсэрхэг үзэлтэй гэдэг хүн хүртэл вьетнамууд дээр очоод машиныхаа сэвийг засуулчихсан байдаг.

Монгол засвараас машинаа шинэ болгохыг шаардаад, харин вьетнамуудад их мөнгө төлөөд засуулаад байдаг.
Вьетнамуудыг яаралтай буцаах хэрэгтэй. 

Сургуульд өдөр бүр заадаг хичээл, сурталчилгаа нь "Монгол хүндээ орлого оруулах" байх ёстой.

Монгол хүнээ тэжээхгүй бол бид ирээдүйд Монголоо мөхөөх нь. Монгол Улс мөхөж, өвөг дээдсийн маань нутагт ирээдүйд Баруун Солонгос, Хойд Вьетнам, БНХАУ-ын Өөртөө засах Орон үүсэх нь. 

https://news.mn/r/779662/

76. "Кино үзэхийг боловсрол гэв үү!?"

/дуусаагуй/ 76. Нийтлэлч Алхан Болд.  "Кино узэхийг боловрол гэв уу?!".
Kино үзэх нь боловсрол бол хүмүүс нь 1990 оноос хойш 40-50 сувгаараа  монгол орчуулгатай кино үзэж байдаг Монгол Улс "боловсрол"-ынхоо үр дүнд
удийд дэлхиид бүх салбарт дээгуур байранд орчихсон байхсан.

Хотод төрж өсөөд, гадаадын 43 орноор явсан сэтгүүлч Гомбын Золжаргал: Би нэг зүйлд харамсдаг. Манай телевизэд “Залуу зохион бүтээгч” гэдэг төслийн нэвтрүүлэг гарч байгаад зогссон. Оронд нь гоо сайхан охид шалгаруулах, дуучид төрүүлэх нэвтрүүлгүүд гарч эхэлсэн. Бодож сэтгэх, шинээр нээх, хөгжүүлэх уралдааныг тас цохиод энэ дуучныг хэн сайн дуурайж дуулдаг нь мундаг болно гэсэн харь үзэл бодлогыг түгээж байгааг харахаар гашилсан сүүний тухай дахиад л бодоход хүргэдэг.
 ....Тухайн үед бүх ард түмнээрээ Майкл Жексон шиг бүжиглэж сурцгаая гэдэг хөдөлгөөн өрнөж байхад Монгол Улс хөгжих гэж байна, барууны орнуудын соёлыг сурч байна гэж бодоод байсан чинь яг одоогийн өндөрлөгөөс харахад Майкл Жексон шиг мянга дэвхцэж цовхорлоо гээд нөгөө модон жорлон өөрчлөгдсөн үү, хэл амаа ойлголцдоггүй чанар нь сайжирсан уу, боловсрол соёл, шинжлэх ухаан маань хөгжсөн үү. Үүнээс хэн хожив гэхээр шоу бизнесийнхэн л хөлжсөн. Манай хотын барилга өндөрсөж, машин нэмэгдэж, зурагт нь нимгэрч, хөргөгч нь зузаарсан ч амьдралд хандах хандлага огт өөрчлөгдөөгүй. Товчхондоо, сайн сайхан амьдралыг хөдөлмөр биш мөнгө гээд ойлгочихжээ гэж бодоод байна.....


өөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨ

үүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүҮҮҮҮҮҮҮҮҮ
ҮҮҮҮҮүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүү

өөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨ
ҮҮҮҮҮҮҮҮҮ
үүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүүү

өөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөөӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨӨ
-Энэ ямар учиртай гэрүүд вэ?

-Мэдэхгүй, мэдэхгүй. Сараа, чи нөгөө yлаан гутлаа Дүүхээ-ээс авсан уу?...
Монголын баялагыг хулгайлсан МАНАН-ыг эсэргүүцсэн арга хэмжээ эхлээд 7 хоночихоод байхад 2 бүсгүй хажуугаар нь ийнхүү өнгөрч байна.
Монголчуудын нилээдийн хувьд үндэстний эрх ашиг маань хамгийн сонирхолгүй сэдэв хэвээр байна.
"Кино үзэхийг боловсрол гэв үү!?"
Хөзөр тоглох, кино үзэх, PC тоглох,.... Монголчуудад тийм зав байна уу?!
Хүн хорвоод нэг л удаа-сайндаа л 60-90 жил амьдарна. Гэтэл Монголд ирж хэдэн корёй кино үзчихээд яваад өгч байгаа хүмүүс олон байна. Бараг л кино үзэх гэж төрсөн мэт... Бараг л киноныхоо дараагын ангид хоргодсоор Монголоос явдаг мэт.
Битгий санаа зов, Тэнд очоод үүрд кино үзнэ та.
Нөгөө ертөнцөд очоод хязгааргүй хязгааргүй удаан кино үзэх атлаа манай гариг дээр өнгөрүүлэх өчүүхэн хэдэн жилийг кино үзэж өнгөрөөх нь яасан эмгэнэлтэй вэ?!...
Өмнө нь монголчуудын амьдралын ихэнхи цагыг авдаг буддын шашин гэж зүйл байсан бол одоо кино, тэр тусмаа корей кино гээч гарч ирлээ.

75. "Аугаа их хэнэггүйтэл".

75. /дуусаагүй/ Нийтлэлч Алхан Болд.

"Монгол бол 7 голтой үндэстэн" гэж солиорох нь аргагүй юм. Ямарч баталгаагүй зүгээр л амны хий.
Монголчууд 7 голтой учраас Монгол Улс тэсч үлдсэн юм огт биш, харин нэг талаас -Орос, Хятадын булаацалдааны үр дүнд, нөгөө талаас, хамгийн гол нь, цөөхөн монголчууд үй олон хятадуудын эрхшээлд орохыг хараад суух сэтгэл оросуудад\Коростовeц., Унгeрнд \байгаагүйтэй шууд холбоотой.
Хэнэггүй мэт байх нь хар амиа хичээгчийн халхавч байдаг ажээ.

74. "15000 гаминг ялсан атлаа...".

Унгерн хүн 7 настайдаа.

Р.Ф. Унгерн -Двинскийн  явган цэргийн 91-р хорооны сайн дурын цэрэг, 

1905 он.

1908.6.15.

Р.Ф. Унгерн хорунжи цолтой болсныхоо дараа.

Больщевикуудын олзонд:

"Оросын муу хулгай барон Унгерн"

"Сөнөсөн оросын шаар хулгай"

но.74. Алхан Болд. 

"15000 гаминг ялсан атлаа...".

/-Очиров, Чи хаашаа явж байна вэ? Чамайг лагерь руугаа буцахыг би тушааж байна!

-Би, миний  хүмүүс тийшээ буцахгүй! Бид зүүн тийшээ явж, мал, бэлчээрээ хамгаалахыг хүсч байна! Тэр Түвдэд бидэнд хийх юм байхгүй!/

Оросын нутагт удаан сааталгүйгээр Киргизийн тал хүрч нүүдэлчдийн Их гүрэн байгуулахыг мөрөөдсөн Унгерн 1921.5.21-нд Өргөөгөөс 3200 морин цэрэгтэйгээр хойд зүгт хөдлөв. АМД-ын цэргүүдийн тал нь Ар Монголыг хятадуудаас чөлөөлсөнд ханасан цахар/харчин, буриад, монголчууд байв. Улаан, цагаан оросуудын хоорондох дайнд оролцох хүсэл тэдэнд байсангүй.

 

В районе, куда направлялась дивизия, находились цэрики Сухэ-Батора, несколько партизанских отрядов и пехотная бригада войск ДВР в 700 штыков. Силы Советской России были гораздо значительнее. Здесь располагались части 5-й армии, из них самой крупной была 35-я дивизия. В ней на 19 тысяч едоков числилось около 8 тысяч строевых бойцов, 24 орудия и полторы сотни пулеметов. Среди прочих статистических параметров, характеризующих боеспособность дивизии был и такой: ее партийная прослойка составляла 13 процентов. Штаб армии находился в Иркутске, и командарм Матиясевич на место боев так ни разу и не выезжал.

Но о том, с каким противником ему предстоит встретиться, Унгерн не имел ни малейшего понятия. Разведки по сути дела не было, люди шли в полную неизвестность.

"...Улаангомд цагаантны их цэрэг хэзээ хэзээгүй орж ирэх гэж байна гэсэн мэдээ авч Хатанбаатар бүх цэргээ Улаангомыг тойруулан бүслэн хамгаалах байдлаар буулгаж хуарагнав. Цагаантны цэрэг Улаангом хотод ойртож яваа мэдээгээр бид угтан очиж байлдахаар газар эзлээд хориглон хүлээж байгаад дөхөж ирмэгц нь байлдахгүйгээр зэвсгээ хураалган бууж өгөх тулган шаардах бичгийг Рэнцэн баатраар явуулсан юм. Рэнцэн баатрыг ирсний дараа нэгэн өдөр бүх цэргийг жагсааж бууж өгч байгаа дайсны буу зэвсэг, сум хэрэгслийг хураан авах тушаал өгөөд бүх зүйлийг нь хураан авсан юм. Цагаантны цэрэг хувцас муу, их ядарсан, санаа сэтгэлээр унаж доройтсон, байлдах чадвараа алдсан байж билээ...". Жалцавын Нэмэх/1888-1957-Ховд хязгаарын Тариачин хошуу. "Ардын Журамт цэргийн дуртгалууд", хуудас 734, 

20 мая 1921 г.
г. Урга

№ 986.

Осведомляю Вас для сведения и руководства о происходящем в Монголии. В настоящее время в пределах 
Монголии нет более китайских революционных войск, они в главной своей части разбиты и уничтожены, 
частью бродят. Усиленная работа по объединению Внешней и Внутренней Монголии, по присоединению 
к общему Монгольскому государству племен Восточной и Западной Монголии идет успешно, и
я уверен в благом результате правительства Богдо-хана и моих стараний в этом направлении. В настоящее
время обращено особое внимание на восточные монгольские области, которые должны явиться надежным
оплотом против натиска революционного Китая, а затем будут приняты меры для присоединения Западной
Монголии. По одобренному плану, присоединяющиеся области не будут подчинены власти Совета Министров 
в Урге, но сохранят в целости и неприкосновенности самостоятельность аймаков, свои законы и суды,
административно-общественную структуру, составляя лишь в военном и финансово-экономическом отношении 
одно целое ввиде оборонительного союза, находящегося под благословением Богдо-хана. Цель союза
двоякая: с одной стороны, сделать ядро, вокруг которого могли бы сплотиться все народы Монгольского
корня; с другой, — оборона военная и моральная от растлевающего влияния Запада, одержимого безумием
революции и упадком нравственности во всех ее душевных и телесных проявлениях. За Кобдосский район
я спокоен, также как и за урянхайский народ (деревни, тубы, сойоты), которые охотно присоединятся сюда,
испытав одни гнет Китайской республики, другие - тяжелую руку китайских революционных коммунаров
и коммунаров-большевиков.

Следующий этап организованной работы в Азии, работы, идущей под лозунгом «Азия для азиатов», является 
образование Серединного Монгольского царства, в которое должны войти все монгольские народы.
Я уже начал сношения с киргизами278 и отправляю письмо влиятельному деятелю Алаш-Орды, бывшему
члену Государственной думы, очень образованному киргизскому патриоту, потомку наследственных ханов
Букеевской орды (от Иртыша до Волги). А. М. Букей-хану. Необходимо Вам действовать в этом направлении
на Тибет, Китайский (Восточный Туркестан) и, особенно в первую очередь [на] Синсян279. причем следует
найти таких влиятельных лиц в названных областях, к которым можно персонально обратиться, избегая
обращения к безличному целому в виде ли какого-то малоизвестного по своему составу и политической
физиономии к правящему органу или к народу во всей его полноте. Это было бы бесцельным и вредным,
сразу открывая наши планы и цели.

Необходимо подчеркнуть во всех сношениях необходимость спасения Китая от революционной смерти
путем восстановления Маньчжурской династии. Так, необходимо втянуть в начатое дело китайских магометан, 
для которых связь наша с киргизами-единородцами может служить реальным мотивом для переговоров. 
Но и здесь нужны определенные, надежные и влиятельные среди своих лица, через которых и надлежит...

73. "Зөвхөн шуналтнууд уу?!"

Нийтлэлч Алхан Болд. 73. "Зөвхөн шуналтнууд уу?!".

Монголынхоо баялагын ихэнхийг хэдхэн гэр бүл авчихсан байна гэнэ.
Эд нарын нэрс түүхэнд хэрхэн үлдэх вэ эсвэл үлдэхгүй юү?! Монголын түүхэнд баячууд олон байсан байх. Тэднийг өнөөдөр хэн мэднэ вэ? Хэн ч мэдэхгүй гэхэд болно.
Өр авлагын дансыг ухвал ганц нэг баяны олдож болох биз. Монголчууд хөрөнгийн тооллого, өрийн данснаас өөр юм бичиж тэмдэглэж байсангүй.  Лам нар Монголынхоо юу ч бичилгүйгээр, огт ойлгохгүй түвд ном цээжилж насыг барж байсан юм.

Баян байсан гээд Монголын нийслэлд хөшөөгөө босгуулах хүн  гарах уу?! Гарахгүй л болов уу. Баян явсныхаа төлөө хөшөөгөө босгуулдаг жишиг дэлхийд байхгүй.

Гадаадынхны тэмдэглэн үлдээсэн номноос л бид Монголд юу болж байсан тухай мэдэж авч байна гэхэд хэтрүүлэг болохгүй. 95%-тай үнэн. 1840-1850 оноос хойш Монголд юу болсныг тэмдэглэн үлдээгсэд бараг зөвхөн европчууд.

Харин баатар болон урвагчдын нэрс л түүхэнд үлддэг ажээ. Энхбилэгтийн Тогтох/1863-1922/ 10000 хоньтой баян тайж байсаар насыг барсан бол өнөөдөр түүнийг хэн ч мэдэхгүйсэн, харин тэр Монголынхоо төлөө тэмцсээр яваад дууссан учраас нэр нь түүхэнд тодоор бичигдэн үлджээ. Тэндний зураг үлджээ. Чойбалсаны дарангуйллын үед хүмүүс олон түүхэн зургыг устгасан нь лавтай. Гадаадынхан ч Богд Хаант Монгол Улсын Зоригт Баатар түүний тухай их бичиж үлдээжээ. Та google-ээр Джа Лама,  Ja Lama, Баир-гун, Дамдинсурeн...гэж бичээд хайгаад үз. Тэднийг түүх авч үлджээ.

Ард түмнийхээ өмчийг хулгайлагчид ирээдүйд түүхэнд хараар бичүүлж үлдэх байх.

Монголд гай тарьчихаад хөшөөгөө босгуулсан, эсвэл "арын хаалгаар" аварга том хөшөөгөө босгуулсан хүмүүс байна. Мэдээж тэд өөрсдөө биш, нам, гэр бүл нь босгожээ.
Харин Монголын төлөө шүд зуун явчихаад хөшөө ч үгүй хүмүүс бас байна. Гэсэн ч тэд дурсагдаж байна:
"...Манлай баатар Дамдинсүрэнгийн хүү Долсон вангийн зээ охин Лхамжав гуай Дархан хотод нийтийн байрны умгар өрөөнд зутруухан амьдардаг талаарх нэвтрүүлгийг “News” агентлагийн сэтгүүлч Л.Нарантөгс нарын баг бэлтгэж олон нийтэд хүргэсэн. Нэвтрүүлгийг үзэнгүүтээ Их аварга Д.Дагвадорж “Сэтгэл эмтэрч зүрх шимшрэв. Миний шүтээн энэ хүний үр сад ингэж явааг дөнгөж сая харлаа. Энэ эрхэм түүхэн хүний хөрөг зургийг хүсэн байж зуруулж ажлынхаа үүдэнд залсан билээ. Агуу эх орончдын үр сад ингэж явах учиргүй. Эвий минь миний эмээгээс ялгаа юу байх вэ?. Эх оронч миний шүтээний сүнс амирлах болтугай! Хийнэ ээ! Лхамжав гуайд өөрийн зүгээс эх үрсийн баярыг тохиолдуулж Дархан хотод хоёр өрөө байр бэлэглэж байгааг уламжлаарай" гэж мэдэгдсэн нь олны талархлыг хүлээсэн юм. Аварга амлалтаа биелүүлж Дархан хотод ээжийнхээ хамт ирж Д.Лхамжав гуайд Шинэ Дарханы цэвэр саруулхан “Хүслийн хотхон” дахь шинэ байранд нь оруулж,  гал голомтод нь хадаг уяж өгөөд тавилгыг нь мөн угсарч хийж өгөхөөр болсноо дуулгаж урт наслахын ерөөл өргөлөө.
Тэрбээр банкинд хадгаламжийн дэвтэр нээлгэж Лхамжав гуайд сар бүр өөрийн цалингаас 100 мянган төгрөг бэлэглэж байхаар болсноо хэлсэн юм...". 
https://montsame.mn/mn/read/56312

Үндэстэн үнэндээ Дамдинсүрэн, Дагвадорж шиг хүмүүс дээр тогтдог ажээ.

Стив Жобс Америкийн асар том магнат байлаа. Онцлого нь Жобс Монголын ихэнхи баячууд шиг 1990 -2018 онуудад ард түмнээсээ хулгайлаагүй. Шударгаар баяжсан хүн. Тэр 56 настайдаа хорт хавдраар нас барсан. Эцэсдээ амьдралын утгыг ойлгосон
хүн билээ:
"...Будем ли мы ездить на автомобиле стоимостью 150 000 долларов или на машине стоимостью 30 000 долларов, дорога и расстояние одинаковы, и мы достигаем того же места назначения. Если мы выпьем бутылку стоимостью 300 долларов или вино стоимостью 10 долларов, то «кайф» будет одинаковым.

В доме, в котором мы живем, площадью 300 квадратных метров или 3000 квадратных метров – ты одинаково одинок. Ваше истинное внутреннее счастье исходит не из материальных вещей этого мира.
Если вы летите в самолёте первого класса или эконом-класса и самолет падает, то ты падаешь вместе с ним. Итак… Надеюсь, вы понимаете, что когда у вас есть друзья или кто-то, с кем можно поговорить, то это настоящее счастье! Пять неоспоримых фактов: Не воспитывайте в своих детях стремление быть богатыми. Воспитывайте их так, чтобы они стремились быть счастливыми. Поэтому, когда они вырастут, они будут знать ценность вещей, а не цену.
«Ешьте еду как лекарство. В противном случае вы должны будете есть лекарство в качестве пищи». Те, кто вас любит, никогда не покинут вас, даже если у него есть 100% причин отказаться от Вас. Он или она всегда найдет одну причину быть стойким и не оставить Вас.

Существует большая разница между тем, чтобы быть человеком, и тем, чтобы быть человечным. Если вы хотите идти быстро, идите в одиночку! Но если вы хотите уйти далеко, идите вместе!"!!!!!!!!!! ...".

72. Архитектур: Суварга уу эсвэл гэр үү?!

71. "Монголчууд ба Казахууд".

Далелхан Сугурбай-улы:

Оспан Ислам-улы:

---------------------------------------------------------------------

/дуусаагүй/ Нийтлэлч Алхан Болд. 71. "Монголчууд ба Казакууд/

«…Переселенческое управление постепенно отбирает киргизские земли для колонизации края переселенцами из внутренних губерний, стесняя киргиз в скотоводстве и вместе с тем не устраивая их на оседлую жизнь, что вызывает в среде кочевого населения области некоторый ропот на распоряжение властей об отторжении части их кочевий, а с другой – вражду к русским новоселам, водворяемым на их кочевья, тем паче что последние своим поведением по отношению к киргизам еще более усугубляют эту вражду»/1915 г. заведующий розыскным пунктом в г. Верный сообщал в докладе товарищу министра внутренних дел С.П. Белецкому о ситуации в Семиреченской области/http://igh.ru/system/publications/texts/000/000/094/original/6f20192861158ebb1154a8c6310516c327f3e13a.pdf?1485958095

Эсгий туургатнууд: монгол, тува, казак, алтай, хакас, киргиз ба саха. Үнэндээ эсгий гэртээ амьдарч байгаа нь өнөөдөр монгол, тува, киргиз гурав. Казахстанаар аялсан гадныхан: "Au Kazakhstan, il ne resterait environ que 1% de nomades, les yourtes presentes servent souvent plus aux touristes que aux habitents" гэж бичиж байгаа нь аргагүй юм.

Эсгий гэртнийг нэгтгэх цорын ганц оролдлогыг хийсэн хүн нь харамсалтай нь монгол ч биш, киргиз, казак ч биш. Тэр нь Австрид төрж, Эстонид өсөж, Оросод зүтгэж, Монголыг аварсан Барон фон Унгерн-Штернберг байлаа. Унгерн Манжуураас Каспийн Тэнгисийн хооронд Эсгий гэртний гүрэн байгуулах мөрөөдөөд эхний алхамуудаа хийж...

Эсгий гэртэн казакыг исламаар, монголчуудыг буддизмаар мунхруулан явсныг социализмын үед түр зогсоосон.

"Казахстаны вебсайтаас:
Казакуудын 2%-д нь Түрк улсын түркүүдын гени байна гэвэл шударга болно. /Тэр 2% бол үндсэндээ Оспаныг дагаж яваад Пакистанаар дамжиж Түрк очсон казакуудын үр сад/ Ийм хэмжээний л цусан төрөлүүд.
Казакуудад генийн хувьд монгол, тунгус, башкир, тува нар хамаатан"/

Справедливости ради нужно отметить, что турецкие гены присутствуют у 2% казахов. Вот и все родство, кровное Генетически казахам ближе монголы, тунгусы, башкиры, тувинцы/ 
13-зууны сүүлчээр Доголон Төмөрийн цэргүүдэд олзлогдсон энэтхэгийн яруу найрагч Амир Хисрү татар монголчуудын тухай:"...There were more than a thousand Tatar infidels and and warriors of other tribes, riding on camels, great commanders in battle, with steel-like bodies clothed in cotton; with faces like fire, with caps of sheep-skin, with heads shorn. They eyes were so narrow and piercing that they might have bored a hole in a brazen vessel...their faces were set on their bodies as if they had no neck. Their cheeks resembled soft leather bottles, full wrinkles and knots. Their noses extended from cheek to cheek, and their mouths from cheekbone to cheekbone...their moustaches were extravagant lenth. They had but scanty beards about their chins."

Казахстанд түрэгүүдийн нэгдэл гэж их ярьж өгдөг болсон. Гэтэл монгол төрхтэй зарим нь арай өөрөөр...Эсгий тургатнуудын үр сад бол монгол, казах\киргиз\, тува, якут нар л үлджээ.

https://365info.kz/2017/05/gen-obedinyayushhij-kazahov-i-mongolov-s3

Адилхан бор эсгий гэр\кыиз үй \-т амьдарч байсан хүмүүсийн үр сад\монгол, киргиз\казак, тува, якут\ шашин, гэрт нь орсон харь угсааныхны нөлөө...зэргийн улмаас биeдээ дургүй болжээ. Эсгий туургатнуудын нэгдэлийн тухай анх ярьсан хүн бол Барон Унгерн. Тэр Монголоос Каспийн тэнгис хүртэл нүүдэлчдийн их гүрэн байгуулахаар төлөвлөсөн нь бүтээгүй.

 Түрэгүүд гэвэл Кавказын азeри хүн казактай ах дүү мэт болох нь. Түрк Улсын түрк, Азербайжаны азери нар цэвэр кавказойд. Гэтэл тэд монголойд төрхийн казакуудтай төрөл байх боломж биологын хувьд  байх байхгүй. Казакуудын дунд орсон кавказойд төрхийн хүмүүс азери, түрк нартай төрөл байж болно. Оспан батыр гэх эрд монголойд төрх огт байгаагүй. Тэр афган төрхийг эр байв. Манайд байсан Кинаят Зардыхан ч кавказойд төрхтэй нэгэн. Түүнийг Чехын парламентад сууж байвал түүнийг казак гэж хэн ч мэдэхгүйсэн.

Тэд хэл Казакуудын\ихэнхи\ царай нь монгол, харин хэл нь түрэг, шашин нь араб.
Казахстаны нэг сайтад "Братство которого нет" гэсэн нийтлэл гарчээ. Эндээс иш татья:
Язык превыше крови?!...Но кровное братство языком не создашь...
Казакууд тэр битгий хэл мах цус нэгтэй киргизүүдтэйгээ ч өөдгүй муухай харьцаж байна. "Кыргызтанка встретилась с сестрой после 23 лет рабства в Казахстане" гэсэн гарчигтай мэдээ tengrinews.kz"- d  байна.

Ихэнхи хазарууд иранчуудаас тэс өөр царайтай боловч тэдний хэлээр л ярьдаг шүү дээ. Тэдний үгсийн саны 5-7% л монгол боловч тэдний царай одоогийн Архангай, Дорнодын малчидынхаас огт ялгаагүй.
Oдооны Казахстаны нутагт монголчууд амьдарч байсны гэрч Арал, Тарбагатай, Убаган Тэнгиз, Катун-Карагай, Чар-Гурбан гэх нэрүүд олон үлджээ.

1876 онд манжийн амбан 8 киргиз айлд Ховдын Хязгаарт суух зөвшөөрөл олгосон түүхтэй.

Монголойд төрхтөний дотроо хэдэн янз. Монгол, казак, киргиз, тува, саха нэгэн бүлэгт багтана.  Хувцасаас өөр юмаар нь тэднийг хооронд нь ялгах аргагүй. 

2015 оноос Улаанбаатарын гудамжаар хижаб буюу лалын шашны толгойн ороолтоор нүүрээс бусдаа далдалсан казак охидууд олон харагддаг боллоо.
Үндэстнийхээ шашны уламжлалыг сэргээж байгаа нь тэр гэнэ. Гэтэл өнөөдөр 2018 оны зун би 60 орчим настай, нэгэн египет эмэгтэйтэй таарав. Бордуу арьс, монхор хамраас бусдаар бол яг л европ. Хижабгүй. Тэр: -1950-1960 онуудад Египтэд хижабтай эмэгтэйчүүд байгаагүй" гэж ярив. Тэр христийн шашинтай копт биш, лалын шашинт айлын охин ажээ.
 Киргиз буюу казакууд ба монголчуудад нэг язгуурын үгс маш олон:

ауыл=айл, гэр,
ауылшылау=айлчлах,
ага=агаа, ах, авга,
аже=ажаа,
алтын=алт, алтан,
акта=агт,

ахей=уухай,

адыр=адар, ааш муутай,
адырмаг=адармаа,
алдырмак=адармаатай,
арал=арал,

арша=арц,
ала=алаг,
алалау=алаглах,
алыс=алс, хол,
алжу=алжаах, ядрах,

ажыру=ажрах, салах,
атан-бота,
абдыра=авдар,
ан= ан, араатан,

аулау=авлах, агнах,

аулану=авлагдах, авлах,
ант=анд,

аша=ац,

амырак, жанак=янаг,

ангару=анхаарах, ажиглах,
андагай=андгай,
андагайлау=андгайлах,
анкию=ангайх,
анкаю=ангайх,

анкайту=ангайлгах,
арылу=арилах, замхрах,

аркырау=архирах/нохой/,
арасан=рашаан,
аршу=арчих, цэвэрлэх,
аршуыш=арчуур/нүүрийн/,
алтын=алт, алтан,
арт-ард, ар тал,

арткы-арын, ардах,

арпа=арвай,
анка=ангаа, цангаа,

ангару=анхаарах, ажиглах,
ан= ан, араатан,
аншы=анчин,
абдыра=авдар,

аялдау=аялдах, саатах, тогтох,
аяк-табак=аяга таваг,
аякау=аягалах,
алшаю=алцайх,
алшан=алцан,
алма=алим,
алакан=алга/гарын/,
аймак=аймаг,
асырау=асрах, тэжээх, сувилах,

асырату=асруулах, тэжээлгэх,
аша=ац,

батыр=баатар,

батырлану=баатарлах, зоригжих, 

бабай=баавай,

бажа=баз, 

бажалак=бажгадуу,

бажалакту=бажгадах,

бажактау=бажгадах,
барс=бар,

бауырсак=боорцог, боов,
барымталык=барьцаа,
байлык=баялаг,

бакша=багц, боодол,
байлык=баялаг, хөрөнгө,
бака=бах, мэлхий,

бакыру=бахирах,  орилох,

баркырау=бархирах, орилох,

баркырату=бархируулах,

бакырауык=бархираа,
бал=бал/зөгийн/,

балта=балт, том сүх,

балталау=балтдах, сүрдэх,

балташы= балтчин, сүхчин, 

балбыр=булбарай,
бакша=багц,
багана=багана,

баран=бараан,

басыну=басах, басамжлах,
бадырау=бадайрах,
бек=бөх, бат, сайтар,

беку=бэхжих, бөхжих,

бекилу=бэхлэх,
бел=бэл/уулын/, бэлхүүс,

белдену=бэлжих,

белги=билэг, тэмдэг,

бедер=бидэр, угалз, хээ,
биялай=бээлий,

билик=билиг,

билеу=билүү,

билеу=биелэх, бүжиглэх,

битеу=битүү,

биту=бүтэх,
битеу=битүүлэх,

бултылдау=бултах,
бота=ботго,

боталау=ботголох,

бокша=богц, цүнх, 

бодык=боодог,

бол=бол,

болу=болох,

болса=болбол,

болбырак=булбарай,

болат=болд,

босу=босох, оргох,

босага=босго,

бодык=боодог,

бордакылау=бордох,

бордак=бордоо,

борбай=борви,

борша=борц,

боршалау=борцлох,

бурыл=буурал,

бурылдану=бууралтах,

булкыну=булгих, зүтгэх, харайлгах,

бүлангыр=булангир, униар,

буу=боох,
бура=буур,

бугалык=бугуйл, 

бугалыктау=бугуйлдах,

бүка=бух,

бүгы=буга,

бүлак=булаг,

булактану=булагтах,
бүкил=бүхэл, хамаг,

бүкшию=бөгтийх,
бүтин=бүтэн, бүхэл,

бүталау=бутлах, мөчирлөх, хагалах,

бүталану=бутлах, тайрагдах, мөчирлөгдөх,
бүркеу=бүрхэх,

бүка=бух,

бүйрек=бөөрөг,

бүийр=бөөр орчим,
бүлынгыр=булингар,

бүлау=булах,
бүлгын-булга, б

бүлку=булгих,

бүлку=булхах,

бүлтару=бултах,

бүлтару=бултрах, мэлзэх,

бүлшык=булчин,
бүлшикты=булчинтай,

бүрылау=буруулах,

бүркырау=бургих,

бүлтактау=бултах, булзах, бултрах,

бүлтару=бултрах, булзаарах, 

бүлтиту=бүлтийлгэх,

бүлтык=бүлцгэр,
бүлтиту=бүлтийлгэх,
бүлтию=бүлтийх,
бүта=бут,
бүгу=бүгэх,

бүгу=бөхөх,
бүкил=бүхэл, хамаг, 
бүркемели=бүрхмэл,
бүркену=бүрхэх, нөмрөх,
бүркеу=бүрхэх, нөмрөх,

бүршак=буурцаг,

бүкию=бөхийх, бөгтийх, мэхийн ёслох,

бүлгаландау=булгилах,

бүлтию=бултайх,
бүтин=бүхэл, бүтэн,
бүркит=бүргэд,

бөлек=бүлэг,

бөлексину=бүлэглэх, гадуурхах,

бөле=бүл,

бөлтирик=бэлтрэг, 

бөгеу=бөглөх,

бөксе=бөгс,

бөкселу=бөгс рүү цохих, 

бөктeру=бөгтрөх,

былку=бялхах,

былкыту=бялхаах,

бытырау=бутрах,

былшиган=булцгар,

дала=тал,

дабырау=давирах/морь/,

далу=даалуу,

дауыру=даврах,

дауыс=дуу,

далба=далбаа,

далбагай=далбагар,

далию=талийх, тэлэх, өргөжих,
далда=далд,
далдалау=далдлах, нуугдах,

далдалану=далдлах, нуугдах,

данса=данс,

дансалау=данслах,

дарбак=даравгар,

дарбиган=даравгар,

далию=талийх, одох,

далдырау=далдирах,

дауыру=даврах,
динке=тэнхээ,

дүнкию=дүнхийх,емеу=дэмжих,

делбию=дэлбийх,

дербию=дэрвийх,

дереу= даруй, дорхноо, удалгүй, 

делбек=дэлбэгэр, дэлдэн,

дeлдeк=дэлдэн,

дендеу=дэндэх, хэтрэх,

дендеу=дэндүү,

дем=дэм,

дептер=дэвтэр,

дендеу=дэндэх,

денкию=дэнхийх,

денкиген=дэнхэр

догал=догол,

домдау=домнох,

доголдау=доголдох,

дордаю=дордойх,

дога=дугуй, бөөрөнхий,

дүнкию=дэнхийх, дүнхийх, 

дүлей=дүлий,

дүрбу=дүрвэх,

дүбир=түбиргээн,

дүбирлету=түвэргээн гарах,

дулыга=дуулга,

дүс=давс,

дүнгирлеу=дүнгэнүүлэх,k
ду=дуу, шуугиан,

дөнкию=дүнхийх, товойх,

дөнен=дөнөн, дөрвөн настай,

er=эр,

еке=эх.
ежегей=ээзгий,
епти=эвтэй, найртай,

ептейли=эвтэй,

ептеу=эвд оруулах, эвд оруулах, эвлүүлэх,
ем=эм,

емдеу=эмнэх, эмчлэх, 
eртe=эрт,

ен=им, тэмдэг,

ен=им, засаа,

ен=эн, өргөн, арвин, 

енши=инж,

ертеде=эртэд, эртүүр, 

ертерек=эртхэн, арай эрт, жаахан эрт,

ертеши=эртэч,
ерке=эрх, эрх хүүхэд,
eркeлeу=эрхлэх,

еркелету=эрхлүүлэх,

еркелик=эрх танхи байдал,

ерик=эрх,

ерикти=эрхтэй,
ербию=эрвийх, сэрвийх,

ербендеп дербендемей=эрвийх дэрвийхээрээ,

ербиту= эрвийлгэх,
есен=эсэн, мэнд,
елбесу=элбэх,

елши=элч, төлөөлөгч,

елжиреу=илжрэх/арьс/, 

катын-хатан, авгай,
kapa=хар,

карау=харах,

караю=харлах, хар болох,

кабу=хавах,

канжыга=ганзага,

канжыгалау=ганзгалах,
каралау=харлах,
кабырга= хавирга,
кайран=хайран,

кайран= хайран,
калкаю=халхайх,

калкайту=халхайлгах,
калка= халх, халхавч,
калкалау=халхлах, далдлах,

калкалану=халхлагдах,

калыктау=халих,
какыру=хахирах,

кайыр=хайр,

кайрак=хайрга,

кайши=хайч,

кайшылау=хайчлах,

канкаю=ханхайх,

канкай=ханхай,

кану=ханах, цадах,

кару=хариу,

карауыл=харуул,

какыру=хахирах,
калакай=халгай,
каталдану=хатуу болох,

катаю=хатуурах, хатуу болох,
кану=ханах, дур хүсэл ханах,
карангы=харанхуй

катты-хатуу,

калт-күлт=
хальт хүлт, 

кадак=хадаг,

кадау=хадах,

кадамалы= хадмал  

кашалау=хаших,

каша=хашаа,
кангыр-күнгир=гангар гунгар,
карасы=харц,

какалу=хахах,

карсы=харш,

каршылдау=харшилдах,

кабан=хаван,

кабыну=хавагнах,

таусылдау=тасалдах, дуусах,

капсырту=хавсаргах,

капсыру=хавсрах,

кашык=хачиг,

кезуши=хэсүүч, тэнүүлч,
керек=хэрэгтэй, хэрэг,

кeнeт=гэнэт,

кенже=хэнз,
керекти=хэрэгтэй,
керексину=хэрэгсэх, хэрэгцээтэй болох,

кедию=гэдийх,
кер=хээр,
керу=хэрэх, хэрж уях,

керуши=гэрч,

кекиру=хэхрэх,

кекжию= хэгжийх, ихэмсэглэх, биеээ тоох,
керилдесу=хэрэлдэх,
кесек=хэсэг,

кезу=хэсэх,

кей-кейде=хая хаяа,

кейде=хаяадаа,

кемис=гэм,
кенже=хэнз, отгон, 
кенжелеу=хэнздэх, хожимдох,

тенесу=тэнцэх,
кикар=хахир, зөрүүд, хэдэр,

кир=хир, буртаг,

кирлеу= хиртэх, хиртэй болох,

кобыр=ховор,
комагай=хомхой, ховдог, идэмхий,
комагайлык=хомхойрох,

комагайлану=хомхойрох,
конактау=хоноглох, хонох,
корамсак=хоромсог,

кора=хороо, хашаа,
кос=хос, ижил,

косорлану=хослох,

кобырлау=ховордох,

колкы=холхи,

колкылдау=холхилдох,

коламта=голомт,

кону=хонох,өнжих,

кору=хорих, хориглох,

корык=хориг,
коркырау=хурхирах,

коргалау=хоргодох, далдлах, нуугдах,

колкылдау=холхогнох, холхих, халгагнах,
ком=хом/тэмээний/,

комдау=хомнох/тэмээг

корамсак=хоромсог,
куару=хиарах, цайх, гандах,

куандау=гандах,

кубылжу=хувирах, өөрчлөгдөх,

куыру=хуурах,

күнан=гунан, шүдлэн,

kүдык=худаг,куда=худ,

куу=хөөх, үлдэх,

куылу=хөөгдөх,

күйын=хуй салхи,

күла=хул,
күйка=хуйх, толгойн арьс,
күдир=хүдэр, бөх,
күтуши=хөтөч, үйлчлэгч,
күш=хүч,

күжир=гүжир, худал,
күрайлау=хурайлах,

күрау=хураах,

күркиреу=хүрхрэх, /барыс күркиреу=барс хүрхрэх/

күр=хур, 

күрыл=хурал,

күрылау=хуралдах,
күралу=хуралдах, цуглах,
күла=хул,

күдык=худаг,
күрен=хүрэн,

күрендену=хүрэнтэх, хүрэн болох,

күйе=хөө, /тогооны/,

күйелену=хөөдөгдөх,

күйелеу=хөөдөх,

күйелету=хөөлөх/хөө түрхүүлэх/,
күрен=хүрэн,
күш=хүч, чадал,

күшею=хүчжих, хүчтэй болох,
күшти=хүчтэй,

күбилу=хувилах,

күбылту=хувилах,

күбакай=хувхай,

күбакайлану=хувхайрах,

көк=хөх,

көк болу=хөх болох, 

көгендеу=хөгнөх,

көлденендеу=хөндөлдөх,

көмей=хөөмий,
көгеру=хөхрөх,
көгеру=хөхрөх,

көкше=хөгц,
көру=харах,
көбе=хөвөө, зах,
көпсу=хөвсийх,
көрши=хөрш, 

көршилес=хөрш, саахалт,

көршилес ауыл=хөрш айл,
көрик=хөрөг,
көрикту=хөөрөгдөх, хөөрөгдөж ноцоох,
көнек=хөнөг/сүү саалийн/,
көмей=хөөмий,
көлик=хөлөг, унаа, машин,
көгеру=хөхрөх,

кир=хир, буртаг,

кыр=хяр/уулийн/,
кыр=хяр/уулийн/,

кыпшак=хавчиг,

кышкиру=хашгирах,

кытык=гижиг,

кылжык=гилжгий,

кылжию=гилжийх,

кырку=хяргах, тайрах,

лонка=лонх,

лай=лай/худагын/,

лац=лац,

лацлау=лацдах,

лонка=лонх,

инген-ингэ,
ыскыру=исгэрэх,

ыскырык= исгэрээн,

ырык=эрх, үгэнд үл орох,
иру=ээрэх/утас/

илесу=элсэх,

ылгам=ялгаа,

имену=эмээх,

ыргай=яргай,

ырсию, арсау=ярзайх,

ыржак=ярзайх,

ыржию=ярзайх,

иолау=ёолох,

итеру=этрэх, түлхэх,

жага=зах, хөвөө, 

жагал=загал, халтар, 

жагалдану=загал болох, халтар болох,

жалкау=залхуу,
жалкаулану=залхуурах,

жалшы=зарц,
жалыгу=залхуурах,
жапсар=завсар,

жаушы=зууч,

жаушылык=зуучлагч,
жар=зар,

жара=яр, шарх,

жару=ярах, хуваах, хэсэглэх,

жарактану=шархтах,

жасару=засрах, толио орох, залуужих,

жарлык=зарлиг
жапсар=завсар, хоорондын зай,
жалыгу=залхуурах,
жайсан=зайсан,

жайран=зээр,
жадау=ядуу,

жаншу=занчих, зодох,

жаншылау=нанчилдах, занчилдах,
жага=зах, заах,

жадырау=задрах,
жадагай=задгай, тэнүүн,

жайдак=зайдан, эмээлгүй,
жайдак=зайдагнах,

жалгасу=залгалцах,
жалгау=залгах,

жалгану=залгагдах,
жалгас=залгаас,
жар=зар,

жаршы=зарч, зар түгээгч,

жана=шинэ,

жарым= зарим,

жасау=засах,

жасату=засуулах,

жана=шинэ,
жапсар=завсар,

жалшы=зарц,

жайдактау=зайдан унах,

жадырау=задрах, тэнүүн болох, цэнгэх,
жез=зэс, 
жели=зэл,

желилеу= зэллэх/зэллэн уях/, 
жемис=жимс,
жебе=зэв,
жел=зэл/унаганы/,

жekсину= жигших,

жексүрын=жигшүүртэй,

жиен=зээ,

жиеншар=зээнцэр,

жигде=жигд, 

жиркену=жийрхэх,
жорга=жороо,
жолыгу=золгох, учрах,

жолыгысу=золголдох, тааралдах,

жолыктыру=золгуулах,
жорга=жороо, 

жоса=зоос,
жүрек=зүрх,
жүт=зуд, гачиг,

жүтау=зугтах,

жүтау=зутах/мал/,

жүдеу=зүдрэх, ядрах,

жүдеу=зүдүү,

жүйе=зүй, ёс, тогтол,

жүдеулик=зүдүүр,

жүз=зүс, царай,

жүсдеу=зүслэх,

жүлге=жалга,

жүлу=зулах, зулгах,

жүлгылау=зулгаах,

жүлгылау=зулгалах,

жүлмалану=зулмах,

жыра=зураа,

жымию=жимийх,
жыл=жил,

жылу=шилжих,
жым=жим, 

жырым=жирэм,

жыргау=жаргал,
жыргау=жаргах,
жылга=жалга,

жөп=зөв,

зан=жам,

залым=зальтай,

мал=мал,
малшы= малчин,
манги=мөнх,
марал=марал, согоо,
малдану=малжих,
малакай=малгай,
мактау=магтах, сайшаах,

мактаушы=магтаалч,
мактану=магтах, сайрхах, бардамнах,

марал=марал, согоо,

манду=мандах/нар/

манкию=манхайх,

мандыту=мандах,

мандысын=мандтугай,
мерген=мэргэн,

менги=мөнх,

мен=мэнгэ,

мениру=мэнэрэх,

момокан=номхон,

момокан болу=номхон болох,

мойыл=мойл,
мүз=мөс, /мүз сен=мөсний цөн/,

мүше=мөч, эрхтэн,

мүшелеу=мөчлөх,    

мүшел жыл=мөчлөг, 

мүжү=мөлжих,

мүжуышы=мөлжигч,

мүжуыр=мөлжүүр, 

мүкис=мөхөс/чадал/,

мүкыр=мухар,

мүкил=мухар,

мүнаю=мунах, зөнөх,

мүкистену=мөхөсдөх,
мүздау=мөстөх, хөлдөх,

мөлию=мэлрэх,

мөлтылдеу=мэлтийх,

нагашы=нагац,
нокта=ногт,
нокталау=ногтлох,

нөкер=нөхөр, бараа бологсод,

найкалау=найгах,

найкалту=найгуулах,
нүкү=нухах,

окшию=огших,

олжа=олз,

олжалау=олзлох,

одырау=оодрох,

орау=ороох, хучих,

отар=отор,

отарлау=оторлох,
оташы=оточ,

отау=отох,
орда=орд,

орау=ороох, хучих,

он=он, жил,
орау=ороох, хучих,
ой=ой, ухаан, санаа, 

ойысу=ойх,

оймыш=оймс,
оба=овоо, 
орын=орон, байр,

орыншак=оронцог,


сауу=саах,

саргаю=шарлах, 

сауылу=саагдах,

сауын= саалт, саам,

сауншы= саальчин,

саумал=саам,

саркыт=сархад,

сагалдырык=сагалдарга,

сагалдырыган байлау=сагалдаргалах,

садак=саадаг,

сан=сан, тоо, дугаар,
сана=санаа, бодол,

санау=тоолох, санах,

сала=салаа,

сабау=саваа,

сабау=савах, 

сабалау=савах,

сабыр=шавар,

сагат=цаг,

савах=сабау,

сабалау=саваадах,

сабын=саван,

сабындау=савандах,

салбан=салбагар,

сала=салаа,

саты=шат,

салак=салга,
салалау=салаалах,
салалану=салаалагдах,
сана=санаа, бодол,

сакал=сахал,

сапсию=сагсайх,

сеники=чинийх,

сен=цөн/мүз сени=мөсний цөн/,

сезик=сэжиг, 
сезикти=сэжигтэй, 

сезиктену=сэжиглэх,

сезиктенилу= сэжиглэгдэх,
сергек=сэргэг,

сергектеу=сэргэг, сонор, 

сергу=сэхэх, сэргэх,

серигу=сэргэх, эдгэрэх,
сергиту=сэргээх, 

сербию=сербию,

серке=сэрх,
сету=сэтрэх,
сетилу=сэтрэх,

сетинеу=сэтрэх,

сиректеу=сийрэгдүү,
сирек=сийрэг, 
сирексу=сийрэгжих,
сиреу=сийрэгжих, сийрэх,

сылу=шулах,

сыгу=шахах,

сылтаг=шалтаг,

сырдак=ширдэг,

сыру=ширэх,

сыр=шир,

сылтак=шалтаг,

сыркырау=шархирах, янгинах,

сокыр=сохор,
cолакай=солгой,
сокыр=сохор,

сокырайту=сохлох,

соккы= цохилт,

согылу=цохиулах,

соккызу=цохиулах, 

соккылау=цохилох, цохих, 

соккыласу= цохилцох, зодолдох,
соныркау=сонирхох, гайхах, 

сона=соно, бөхнө,

согу=цохих,

сору=сорох, хөхөх,

сорушы=сорогч,

сорау=сарвайх,

соккызу=цохиулах,

сүнкар=шонхор,
сүт=сүү,

су=ус,

сүрек=сүрэг, хэсэг,

сүйем=сөөм, 

сүмбе=сүмбэ,

сүмсию=цомцойх, атийх,

сүрау=сурах, асуух,

сүраушы=сурагч, асуугч, гуйгч, 

сөну=сөнөх, унтрах, мөхөх,

сөндиру= сөнөөх,
сөл=сөл/ургамлын/,

сөл=шөл,

табак=таваг, 

тага=тах,

тагалау=тахлах,

талау= талах, тонох,

такымдау=тахимдах,

така=тах,

танау=танах, тайрах,

такалау=тахлах,

такым=тахим,

такымдау=тахимдах,

тану-таних, ялгах,

танылу=танигдах, ялгагдах,

танысу= танилцах,

таныту= таниулах,

тандау=тандах, шилэх,

талкы=талхи,

талкылану=талхигдах, 

талкылау=талхидах,

талкандау- талхилах,нүдэх, талхидах,

талкылану=талхигдах,

тарау=тарах, зүг зүгт явах,

таркау= тархах, тарах,  тараах,

тарау=таруу,

тарату=тараах, түгээх,

таркау=тархай,

тамыр=тамир, тэнхээ,

таба= тах, бах,

табасы кану= тав ханах,
таныстау=таних,
танстык=танилцах,

тансык=тансаг,

тайжи=тайж,

тайлак=тайлаг,

таптау=давтах,

таптату=давтуулах,

тапталу=давтагдах,
таркау=тархах, сарних,

таркату=тархаах,

тамтык=амтаг, оронцог,

 таяк=таяг,
теке=тэх, ухна,

текше=тэгш, хавтгай, 

текшелеу= тэгшлэх, давхарлах, хавтгайлах, 

темир=төмөр,
терис=тэрс, буруу,

тениз=тэнгис,

тенгри=тэнгэр,

тенир= тенир,

тенесу=тэнцэх, тэгш болох,

тeнтирeу=тэмтрэх,
телу=тэлэх,

телину=тэлэгдэх, 

тeнсeлу=дэнслэх,

терис=тэрс, буруу, ташаа, 

телмиру=тэлмэрэх, гөлийх,

темеки=тамхи,

тепки= тэвх,

тиек=тээг,

тымау=томуу, ханиад,

тиектеу=тээглэх,

токым=тохом,
токтау=тогтох, зогсох,

токтамалы=тогтмол,

тонгару=тонгорох,

тонау=тонох, дээрэмдэх,

тогтату=зогсоох,

толaгай=толгой,

тор=тор,

торлау=торлох, 

торлану=торлогдох, торонд орох,

торгын=торгон,

тозан=тоос, тоосон,
тосу=тосох, угтах хүлээх,

тоты=тоть, 

томпию=томбойх,

тонгару=тонгорох,

топшы=товч,

топшылау=товчлох,

төл=төл, 

төте=дөт, шууд,
төлеу=төлөх,

төлдеу=төллөх,

төзу=тэсэх,

төде=дөт,

төркин=төрхөм,

төсеу=дэвсэх,

төркиндеу=төрхөмлөх,

түгес=төгс,
түгесу=төгсгөх, дуусгах,

түгеу=түгэх,

түйдек=түүдэг,

тепки=тэвх,

түгес=төгс,
түсау=тушаа/морины/,

түсау=туших,

түс=төс, төсөө,

түкым=төрөл, төрхөм,

түтка=тотго,

тулау=туйлах,

түрык=тураг,

түр=дүр,

түну=тунах,

түралау=турах,

түралату=тураах,

улеу=үлээх, исгэрэх, 

ушыгу=ужиглах, 

үлу=улих, 

үбак-шубак= уван цуван,

үю=үйх,

үлгы=үлгэр, жишээ,

үлгыру= үлгэрлэх, зөвлөх,

үлбендеу=үлбийх,

үлбирек=үлбэгэр,

үнгу=үнгэх,

үнгилу= үнгэгдэх,

үнгилау=онгилох, ухах,

үш=иш, үзүүр,

үшырас=учраа,
үшырау=учрах, дайралдах, тааралдах,

үрку=үргэх, цочих,

үрык=уураг,

уралау=урайлах, ура хашгирах,

үрык=ураг, төрөл,

үрпию=өрвийх,

үрпек=өрөвгөр, 

шабдар=цавьдар,

шагын=жаахан, цөөхөн, өчүүхэн,

шак=цаг, үе,

шай=цай,

шап=цавь,

шашу=цацах, тараах, шүрших,

шашак=цацаг,

шашысу=цацалцах, тараалцах, ус цацалцах,

шашыру=цацрах,

шашырау=цацрах,

шарылдау=чарлах,

шарылдату=чарлуулах,

шанкылдату=чанга дуугарах,

шешег=цэцэг,

шешен=цэцэн,

шап=цавь,

шашу=цацах,

шара=шарга, хул,

шашак=цацаг,

шашалу=цацах,

шашырау=цацрах, 

шашырату=цацруулах,

шай=цай,

шок=цог,/галын/,

шомбу=шумбах,

шошу=цочих,

шөгу=сөгдөх, хэвтэх, 

шидэр=чөдөр,

шидерлеу=чөдөрлөх,

шын-чин, үнэн,

шыдау=чадах, тэсэх,

шыдату=чадуулах,
шырай=царай,

шырайлану=царай орох,

шырайлы=царайлаг,

шык=чийг,

шыкты=чийгтэй,

шуылдау=шуугилдах, шуугих,

шүбыру=цуврах,

шүбау=цувах,

шудын=шуудан,

шүгыл=цухал, уур,

шүбау=цувах,

өнкию=өнгийх,
өрелу=өрөөлдөх/морийг/,
өсу=өсөх, ургах,

өсируши=өсгөгч,
өш=өшөө,

өшесу=өш санах, өсөрхөх,

өшескен=өстөн,

өлке=өлгий, нутаг,

өлен=өлөн өвс,

өлекшин=өлөгчин,

өй-бүй=эвий эвий,

өрелу=өрөөлдөх/морь/,

өру=өрөх,

өту=удах,

......
......

“…Two were Mongolian lamas in shabby robes of saffron and crimson, bound  at the waist by twisted sashes of faded purple cloth. One lama had a crushed felt hat on his shaven head, the other was bare-headed, and both wore high, leather Mongol boots. The one with hat was tall and rather gaunt, with long nose,and sunken cheeks below high cheekbones. The other  was shorther and more thickset, with broader face. Both might have been taken  for American Indians.

As we came up, they  were  in the act of replacing their carved snuff –bottles in their belt-purses , having taking them out to exchange them with the third man who had just joined them.

The newcomer was a layman, a much  finer looking man, with a frank , pleasant expression in contrast to somewhat furtive looks of the lamas…