Нийтлэлч Алхан Болд. 2010 он. No.6. "Хорвоо дээрхи 2 туйлшрал".
Зураг дээр: Монгол эмс Эрээнд.
--------------------------------------------------------------------------------
Бие биеээ Даяарчлалаар далайлгадаг Монголчууд...
Цагаан Сар, "Мартын 8"- ны хооронд баяр хөөргүй "уйддаг" байсан монголчуудыг 1990 оноос хойш Гэгээн Валентины баяр- гээчээр хөөргөдөн гадаад, дотоодын бар, ресторан, цэцэг, бэлэг, наймаалагчдад буян болов. Христын шашинт орнуудад ганцхан 2-р сарын 14 -нд болдог Валентины Өдөр\Valentine's Day\-ыг манайхан "баяр" гэж орчуулан бараг л залуусын Цагаан Сар болж монголчуудыг туйлдуулдаг баяр нэгээр нэмэгджээ. Цаашдаа манайхан түүнийгээ Валентин Сар гэж мушгин сар солиорох биз. Christmas Day\Крисмас Өдөр\- г нь манай баар савныхан Зул Сар гэж нэрлэсэнтэй адил.
Тэр нь угтаа манай гэх эрины өмнөх 3-р зуунд, Ромын эзэнт гүрний цэргүүд дээр бүсгүйчүүдийг нууцаар авчиран бэлжиж байсныхаа төлөө цаазлуулсан эхнэр, хүүхэд ч үгүй, христийн нэг ламыг дурсах гашуудлын өдөр. Түүний ид шид, хайрын захиа мэт нь баримтаар нотлогдоогүй бөгөөд, зүгээр л христийнхний уламжлалт хэтрүүлэг бололтой. Валентин сайн байсан ч Төв Азийн нүүдэлчдийн түүх, соёл, иргэншилд түй хамаагүй нэгэн.
Харин Азид ямар ч гэгээг цацруулж яваагүй Валентин Монголын гэгээн болчихож. Харийнх л бол Монголд шууд "од", "гэгээн", "шүтээн", "алдарт", "агуу", “брэнд” болдог жишиг тогтоод удаж буй. Америкийн аварга л бол алсын зайнаас Дорнодод ч түрүүлдэг. Уг нь, Жеймс "од" тэнгэрээс бууж өөрийн гараар Ёндоны Төмөрбатын шавийг ялахаас нааш Хөлөнбуйр сумын ч аварга биш. Бидний дууриадаг болсон америкчууд зүгээр л, "Valentine's Day" гэдэг юм билээ. Тэдний “зүгээр” Валентин, одоо Монголын ГЭГЭЭН болчихжээ. Тэд гэгээн гэхгүй байхад Монголчууд гэгээн гэдгийн цаана христийн шашныхан байгаа биз. Харин зарим орос оюутнууд ЗХУ-ын үед "День Святой Валентины" гэцгээдэг байсныг би санаж байна. Тэглээ гээд, оросуудын эрхшээлд байсан гэх Монголд энэ баярыг нь тоож тэмдэглэж байсангүй. Гэтэл, "барууны ханиад" туссан монголчууд "Valentine" гэнгүүт уяран хайлж, хөл алдан хөөрцөглөж буй нь энэ үү?! Эсвэл харийн шашныхан эсвэл худалдаа, ресторан эрхэлдэг зарим хүмүүс энэ өдрийг “онгон зэлүүд” Монголд баяр болгон импортолсон ч байж мэднэ\. Монголчуудыг үргэлж баярын уур амьсгалд байлгах нь хэнд ашигтай вэ? Жишээ нь, шинэ жилийн хийрхэлийг одоо 2 сарын өмнөөс эхлүүлдэг болж. Согтуу хүнд архи битгий үзүүл гэдэг шиг манайхан ямар нэгэн ойг мэдвэл заавал цэнгэл хэмээн ойлгоод наргих гээд байдаг.
Хүннү, Сүннүгийн үеээс өвөг дээдэс маань бүгд л залуу, халуун явсан байж таараа. Заавал алдартан гэвэл, Хадаан бүсгүй, Ануу хатан...Дуундаа мөнхөрсөн жирийн хөвгүүн, охин ч бий...Валентин "гэгээн"-ийг Монголд сураггүй байхад, бие биедээ биширмээр дурласан ч, чив чимээгүй шатсан, шаналсан, эрсэдсэн, зовсон монголчууд бор, шар толгодын дунд , Алтай, Хангай, Хэнтийн уулсын ар, өврөөр олон байсан биз. Монгол хүн одоогийнх шиг орилж, хашгирч дурлалаа "реклам"-даж явсангүй. Тиймээс л тэднийг хойч үе нь мэдэхгүй. Дагестаны их яруу найрагч Расул Гамзатов "Дурлалын тухай ярьдаггүй, Дурлалыг зөвхөн мэдэрдэг" гэсэн. Радио, телевизүүд “Гэгээн Валентины баярын мэндийг хүргэе” гээд сүйд. Бараг л Цагаан сарын дайтай, Христийн нэгэн том баярын болж байна уу даа гэмээр. Ариун хайрын баяр юм гэнэ. "Гэгээн Валентины баяр" гээд гүйхэд монголчуудад зохих ч үгүй. Англичууд Лондондоо "Congratulations with Yunden and Nansalmaa's Day !" гэцгээн, эсвэл оросууд "Поздравляю Вас с Днём Святой Ганбаатар !" гээд орилоод бүжих уу?! Хэзээ ч үгүй. Хошин шог дээрээ л магад. Ичихээ мэдэхгүйгээрээ манай монголчууд л... Толинд харж байгаад манайхан "Гэгээн Валентин"-аа хэд давтаад үзээсэй.
Манайхан цаашдаа хаанаас, хэнээс, юу юу гээч баяруудыг зээлдэж, хулгайлж, түрээсэлж авчрах гэж буйг бүү мэд. Манайхан одоо сар бүр л хаа нэгтээгээс 1-2 баярыг импортлож байна. Баяр, үс засалт, алхаа, гишгээ, инээд, ханиад, ТВ-ын нэвтрүүлэг нь дууриамал монголчууд түрээснийхээ төлбөрт үндэстний мэдрэмжээ өгөөд туучих вий. Монголчууд удалгүй “арабаар инээвэл “моод”, голландаар ханиавал гоё, америкаар уйлбал сайхан гэцгээн, "-Хоёулаа корейгоор сайхан хэрэлдчихъе, "-Япон маягаар үхэх гоё" гэхчлэн солиорцгоох вий. Өдөр бүр баярлан гүйлдэж, түүнээсээ туйлдан "бие өвдөөд байна" гэж хэвтдэг Монгол шиг улс манай гариг дээр алга. Валентин ламыг хөнөөсөн нь баяр уу? Харуусал баймаар юм. Ийм хачин баяр нүүдэлчдийн соёлд байгаагүй.
Тааралдсан баярыг тэмдэглэх нь нь биеээ унасан толгойгүй хүний л явдал байх. Үнэгүй еэвэнг авсаар монголчууд бид өвөг дээдсийнхээ алуулсны баярыг ахин тэмдэглэдэг болох вий. Өвөг дээдсийг нь хөнөөсны баяр "Еэвэн сар"-ыг, түүхээ мартсан өвөр монгол ах дүүс маань тэмдэглэж гэж байгаад 1845 онд асар эвгүй байдалд орж байсныг барууны хүн ийнхүү тэмдэглэн үлдээжээ: "...Тэр цуст хувьсгалын тухай дурсамжнаас монголчуудын ой тойнд юу ч үлдээгүй бололтой тул, тэд одоо "Еэвэн Сарын" баярт өргөнөөр оролцож, өвөг дээдсийг нь дарсны баярыг, уг учирыг үл гадарлан, ийнхүү тэмдэглэж байдаг болжээ...Биднийг \хятадуудаас сонссон "еэвэн сар"-ын түүхийг\ ярьж дуусахад эдгээр монголчууд цочин балмагдсан царайтай болчихсон байв. Залуус нь хоорондоо шивнэлдэнэ. Нөгөө өвгөн, гашуудлын нам гүмд автаж, толгойгоо гудайлган суухад, нүднээс нь том том нулимс урсаж байлаа..." \Аббе Гюк-ийн доор бичсэнээс\ "A vast conspiracy was formed throughout all the provinces: on the fifteenth day of the eighth moon there was to be a general massacre of the Mongol soldiers, who were billeted with every every Chinese family for the double purpose of maintaining themselves and their conquest. The signal for the massacre was given by letters concealed in the cakes which were on that day mutually interchanged throughout the country. The massacre was effected, and the Tartar army scattered in the houses of the Chinese was utterly annihilated. This uprising put an end to the Mongol domination; and ever since, the Chinese, in celebrating the festival of Yueh Ping, have been less intent upon the superstitious worship of the moon than upon the tragic event to which they owed the recovery of their national independence. ..The Mongols, however, seem to have entirely lost all memory of the sanguinary revolution: every year they take their full part in the festival of the Loaves of the Moon, and thus celebrate, without apparently knowing it, the triumph which their enemies heretofore gained over their ancestors…After we had been introduced to the numerous Mongols by whom we found ourselves surrounded, the conversation insensibly turned upon the festival of the Loaves of the Moon. …”In our western land”, said we, “this festival is unknown. Men there adore only God… “ Oh, what a holy doctrine!” exclaimed the old man, raising his clasped hands to his forehead“. Tartars themselves, for what matter, do not worship the moon, but, seeing that the Chinese celebrate this festival, they follow the custom without very well knowing why”. “You say truly: you do not, indeed, know why you celebrate this festival. That is what we heard in the land of the Chinese. But do you know why the Chinese celebrate it?”. Thereupon we related to these Mongols what we knew of the terrible of their ancestors. Upon the completion of our narrative, we saw the faces of all our audience full of astonishment. Young men whispered to one another. The old man preserved a mournful silence, his head was bent down, and big tears flowed from his eyes…"/ хуудас 25, 26, 27, 28, “High Road in Tartary”, Abbe Huc.
Шуудхан хэлэхэд, үнэнч, хулхи гэсэн 2-хон төрлийн хайр Монголчуудын дунд байдаг. Завсарт нь зай баймааргүй л юм. Байгаа бол хулхидаа л орно. Гэтэл, хариуцлагаа хүлээхгүйн тулд одоо хүмүүс бие биедээ Үнэнч Хайрыг амлах тун дургүй, харин "ариун", "нандин", "гэгээн", "гал", "халуун", "бүлээн" гэхчлэн хулхи "хайр"-уудыг баруун, солгойгүй ахиухан амлах болжээ. Зөрүүлээд хулхидах учраас эмзэглэх хүнгүй. Хэзээ ч хуурч, хаяж, хаягдаж магадгүй учраас манайхан бие биеээ "Хайрт"/хүн/ гэхээс хулчийн "Хайр"/мэдрэмж/ хэмээн эзэн биегүй болгож байдаг.
Хүүхдийн хэвлэлд Улаанбаатар “Улс”, Дэлхий хоёрын загвар өмсөгчид, дуучид, жүжигчид, тэдний оймс, нохойн тухай л бичдэг. Хүүхдүүд маань "Викторийн муур шумуулд хазуулав", "Ён Су-гийн Пан Су нохой үхэв", "Бернард баруун чихээ ухдаг", "Английн хамтлага ачаагаа олов" гэхчлэн мэдээллийн хогоор хооллон, харийнханы шээс, баасыг ч шүтэн долоох сармагчид болон өсч байна. Хотын хүүхэд Баянхонгорыг огт мэдэхгүй ч Бельги гэвэл чалчина. Түвдэний Бор гэхэд хурдан морь байх гэж таадаг хүүхэд, залуус маань хадан хясаан дээрээс түлхэгдэн цаазлагдсан 18-хан настай бүсгүй байсныг огт мэдэхгүй бөгөөд мэдсэн ч уярахгүй биз. Тэд маань харь Валентинуудад л уярч байна. Хүүхдүүд маань, жишээ нь, Бөхийн Бааст гуайн “Бага насны минь гэгээн мөрүүд”-ээс "...Ээжийн бие муудаад ирэх үед, аав биднийг ганц нэгээр хийд рүү хөөх боллоо. Яагаад тэгж байсны учрыг би сайн мэдэхгүй юм. Бодвол, ээжийг нас барахаар олуулаа уйлж хайлаад сүйд болно гэж байсан юм болов уу. Нэг орой аав намайг хүрээ ор гэв. Хүрээний хог новш болсон дэрсэн дотор энд тэнд нохой хуцалдаад байна...Пэрэнлэйн дор дүү Чулуун байв. Түүнийг багад нь Ширчин гэдэг хүнд үрчлүүлчихэв. Чулууныг минь тэр айл аваад явахад, дүү Лхамаа бид хоёр, дүүгээ хүнд өгөхгүй гэж унуулсан морины нь хоёр талаас зуудаг нохой шиг дүүлж, зуурч, уйлж хайлсаар үлдэж билээ..." гэхчлэн уншин уярч, ухаарч өсдөг ч болоосой.
Valentine, Christmas, Halloween, Thanksgiving.... энэ баяруудын түүх, утгыг битгий хэл нэрийг зөв дуудаж чадахгүй ч монголчууд тэмдэглэн наргисаар байна.
Дэлхий даяар Валентины баярыг тэмдэглэдэг- хэмээн худал ухуулж байна. Энэ баярыг эсэргүүцдэг христийн шашинтнууд маш олон. Валентин бол зохиомол дүр бөгөөд наймаачид хөөргөдөж мөнгө олох арга болгосон гэж үздэг санваартнууд ч олон.
Яагаад? Бусдыг сохроор, ямар ч шүүмжгүйгээр дууриадагын нь үндэс монголчуудын гэнэн хэнэггүй зангийнх. Өөрсдийг нь доромжилж байсан ч хошин шогын тоглолт үзэх дуртай болон эргүүлж өхгүй байсан ч гэрэл зургаа авхуулах дуртай зэрэг маань бидний гэнэн зангын илрэл.
Харийнхны урлаггүй юмыг нь ч урлаг гэж итгэсэн монголчууд ойлгохыг оролдоод чадахгүй болохоороо өөрсдийгөө дутуу гэж итгэдэг.
Бусдаас хуулдагаа монголчууд авъяас хэмээн андуурдаг нь тун ч харамсалтай. Хүнээс баярыг нь хүртэл хуулдаг, хулгайлдаг арчаагүй, ичих нүүргүй монголчууд цэнгэх мөнгөтэй байгаа бол ирэх жилийг импортын Гэгээн Валентины биш, харин өөрийн “Үнэнч хайрын өдөртэй”-тэйгээ угтаасай. Өөрсдөө сэтгээд ганц баяр ч зохиож чаддагүй монголчууд ичээсэй билээ. Бусдаар хүндлүүлъе гэвэл эхлээд өөрсдийгөө хүндэл. Өөрийгөө хүндэлдэггүй үндэстэнг хэн хүндлэх юм бэ. Биднийг арчаад л гарах биш үү.
Ашиглагдахгүй удваас толгой маань олгой шигээ илүүдэл эрхтэн болж монголчууд биеээ унасан толгойгүй хүмүүс болох вий. Сонссоноо давтдаг зүйлийг тоглуулагч\магнитофон, player\, үзсэнээ хуулдаг зүйлийг канон\хувилагч\ гэдгээс биш, лав л тархи гэхгүй.
Монголчууд харийнхныг харахаас нааш бие
дааж хайрлаж, эвшээж, инээж, идэж чадахаа болих нь. Манайхан гар,
нүүрээ угаахдаа хүртэл тэднийг дууриах вий. “Бүдүүлэг” монголчууд бүгд
алган дээрээ ус тосож нүүрээ угаадаг бол, "соёлтой" зарим гадныхан нэг
түмпэнд гараа дүрээд угаачихдаг, хоолныхоо түмпэнд оймсоо угаачихдаг
соёлтой. Аягүйтвэл “секс” гэдэг үгийг саяхан Англиас хулгайлж авчрах
хүртэл, эх хэлэнд нь таарах үг, хэллэг байдаггүйн улмаас монгол эрс, эмс
мянган жилийн турш хоорондоо дохио зангаагаар ойлголцож үржиж ирсэн
бололтой- гэж нэг нь мэдээлж, бид олон улсын онигоонд орох вий. “Sheep
syndrome” гэсэн хэллэг бий. Хонийг хашаанд оруулахын тулд ганцханыг нь
хаалгаар оруулахад л бусад нь бүгд дагаад орчихдог гэнэ амьтан. Бусдыг
сохроор дууриахыг англиар sheep syndrome гэдэг юм билээ. Гадаад хүн нэг
түрийгээ шуухад л монголчууд дагаад шуучихаж байгаа юм. ТВ-ээр Америкын
гудамжинд нэгэн эр өмднийхөө тэлээг мартсанаас унжуулсан харагдахад л
"овсгоотой" монголчууд моод гэж андуураад хуулж мэднэ. Түүхээ
мэдэхгүй, тоохгүй учраас бид ичдэггүй бололтой. Монгол хэлэндээ бид
гологдоно уу гэхээс, Чингис Хааны ярьдаг байсан тэр хэлийг бид голох
уу. Бид саяхан агуйнаас гарч ирээд хэлд орж байгаа мэт аашлах болсоор
хэсэг хугацаа өнгөрч байна.
Үхэгсэдийг дүрсэлсэн аймаар хувцасыг нь өмссөн монгол
хүүхдүүд "Halloween" баяр гээчийг тэмдэглэдэг болов. Чөтгөрийг
шүтэгсэдийн "баяр". Католикын энэ "баярыг" христийн олон сүм буруушаан,
түүнийг тэмдэглэхийг эсэргүүцдэг. "Зул сарын баяр" хэмээн гоёоор
орчуулсан "Halloween" нь христос шашинтнууд римчүүдээс хулгайлаад
бурхныхаа төрсөн өдөр мэтээр "залсан" хулхи баяр юм билээ.
No comments:
Post a Comment
Note: Only a member of this blog may post a comment.