79. "Учиртай 6 толгой"

/дуусаагүй/ 79. Нийтлэлч Алхан Болд. "Учиртай 6 толгой".
Хайсан-Тогтох-Бурдуков-Дамбийжаа- Коростовeц-Цэвээн тэргүүн -Унгeрн

The Chinese resident Comissioner stationed in Khuree, Ch’en Lu: “...if Khaisan had not come to Khuree/in 1907/, Outer Mongolia may have not had the independence movement...".

1910.ХI.26:-нд Бээжин дахь Оросын консул Козаковоос Коростовец-д ирүүлсэн цахилгаан:

...Что же касается насточний на сохраний за последним его должности, том мы опасаемся, что такое вмещательство во внутренние дела Китая может лишь повредить хутухте, поддерживать же эти настояния какими-либо мерами давления не входит в виды императорского правительс ва..."

------------------

Оросын Гадаад Хэргийн Яамнаас Коростовец-д ирүүлсэн цахилгаан:

"1911.VII.27 no.1046

....Bнутреннее положение Халхи само по себе не затрагивает наших жизненных интересов. Монгольский вопрос важен для как средство...

*****«Императорское Российское

консульство. Улясутай.

Монголия. 5 февраля 1911 г. Объявление.

№ 98.

Одной из самых опасных болезней, уносящей много жертв как среди детей, так и взрослых, является оспа. Между тем очень легко избежать заболеваний этой болезнью, сделав себе и всем своим близким, живущим в одной и той же юрте, прививку предохранительной оспы. В нынешнем году в хошун князя Гончукдамба прибыла молодая русская женщина, жена русского торговца Алексея Бурдукова — Аполлинария Ивановна Бурдукова, обучавшаяся медицинским наукам и близко знакомая с этим делом. Ввиду этого я, Императорский Российский Генеральный Консул, рекомендую всем монголам этого и других хошунов воспользоваться пребыванием среди них знающей дело прививки оспы русской женщины и в заботах о здоровье своем и своих близких сделать прививку себе, своим женам, детям и родным. Сего ради объявляется за надлежащим подписом и приложением казенной печати.

Императорский Российский Генеральный Консул»

*****1912.8. 02-ны өдөр Оросын Сайд нарын Зөвлөлийн хуралдаанаар Монголын асуудлыг хэлэлцэж Ар Монгол дахь улс төрийн бодлогын гол асуудал бол “тус хил залгаа бүс нутагт цэргийн хувьд хүчирхэг улс тогтоход саад хийх явдал” гэж үзэж байсан учраас Монголын тусгаар тогтнолыг бүрэн хүлээн зөвшөөрхөөс зайлсхийж, чингэхдээ тус оронд өөрсдийн нөлөөг улам өргөтгөх үүднээс Монголтой дипломат гэрээ байгуулах явдал чухлаар тавигдаж байна. Монголын асуудлаар азнах явдал улам бүр осолтой болсоор байна гээд ирээдүйд Монголтой байгуулах гэрээний гол үндэслэлүүдийг зааж, Монголын засгийн газартай гэрээ байгуулах ажлыг Бээжин дэх элч төлөөлөгч асан И.Я. Коростовецт даалгажээ

 И.Я.Коростовец:  "...Прежде всего в России вообще мало знают Монголию и не интересуются/переживаемым ей кризисом/.  Поэтому весьма немногие /в среде русского правительства и общества/ сочуствуют отдельному соглашению с монголами, считая его ощибкой предпочитая ему соглашение с Китаем/ибо последний якобы не простит России потери Монголии. У нас думают, что соглашение может не только обострить отношения с Китаем, но помешать заключению соглашения по маньчжурскому вопросу, считаемому гораздо более важным...".

 "Девять месецев в Монголии"/Август 1912-Мау 1913/

Богд Хаант Монгол Улсын Зоригт Баатар Энхбилэгтийн Тогтох, эхнэр Алиахүү хоёр 5 хүү/ Дэлгэр, Нэймэн, Нутагт, Банзрагч, Шоолом/, нэг охин/Дулмаа/ төрүүлж өсгөжээ.

Хятадууд өмнөд Монголийн нутагт дураараа суурьшиж эхэлснийг эсэргүүцэж, Тогтох 1907 онд зуугаад хүнтэй партизаны отряд байгуулж  Тогтохо 1910 оныг хүртэл тулалдахдаа хоёр хүүгээ Дэлгэр, Нутагт  алдаж, нөгөө хоёр: Банзрагч и Шоолам шоронд Мүгдэнд шоронд хоригдов. Хятадуудтай гурван жилийн дотор 23 тулаан хийсний дараа Өвөр Монголоос түрэгдэн хүү Нэймэн, охин Дулам болон үлдсэн цэргүүдийн хамт 1910 оны эхээр Ар Монголын Цэцэн хан аймгийн нутагт орж ирсэн.  4.15-нд хөл нь хугархай, цээжиндээ шархтай Тогтох, түүний цэргүүдийг Оросын Акша районы Ново-Дурулгуевск гацааны ойролцоо авчирчээ. Оросын эрх баригчид -Тогтох бол гэмт хэрэгтэн биш, харин улс төрч- хэмээн хятадуудад өгөхөөс татгалзсан. Верхне-Удинскэд Тогтохийнхонд орчуулагчаар нь Ц.Г Бадмажапов үйлчилж байв.

1911 үндэстний эрх чөлөөний хувьсгалыг Тогтох талархан хүлээн авч Монголд ирэхээр шийдэв. Эрхүүгийн Цэргийн тойрогын штаб  түүнийг Өргөө рүү томилон илгээсэн. Богдо-хан түүнд Зоригт Баатар цол олгож, хамгаалалтынхаа албаныхаа даргаар томилж 150 лангийн цалин өгч, тайж цол олгов. Баяр гүн тэргүүтэй Тогтохийн цэргүүд 1912 онд Ховдыг чөлөөлөх тулаанууд, түүний дайчид 1913 оны Өвөр Монголыг чөлөөлөх 5 Замын байлдаануудад оролцсон.  Тэр Хужир Булан дахь Цэргийн сургуульд бас ажиллаж байв. 1914—1919 онуудад тэр Улсын Бага Хурлын гишүүн байв.. 1922.9.01-нд Зоригт Баатар Энхбилэгтийн Тогтох Ардын Засгийнханд буудуулжээ.