\дуусаагүй\ 60. Нийтлэлч
Алхан Болд. "-Хэдийгээр би халх биш ч гэсэн...".
"...Хэдийгээр би халх биш ч гэсэн, монгол хүн минь үнэн юм...". /Элбэгдорж Ренчино/1888.5.16-1938.6.23/
"1925.8.18...Данзантныг жилийн өмнө устгасан, одоо гол дайсан маань Ринчиночууд болоод байна..."
"...Ренчиногын эсэргүүцэл нь хувьсгалт өгүүлбэрүүдээр халхавчилсан түүний үндсэрхэг, нармай монголын, ардын үзэл санаанаас нь урган гардаг..." /"...сопротивление Ринчино вытекает из его националистических и панмонголистских настроений и народнической идеологии, прикрытых революционной фразой.../
"....При нынещнем меняющемся положении дальнейшее пребывание Ринчино в Урге становится недопустимым. В Китае начинается всеобщее грандиозное нац.движение и при этом в Монг.областях Китая необходимо вести работу из Пекина, для того чтобы увязать движение этих областей со всекит.нац.движением. Пан-монголийская акция из Урги принесла бы самый большой вред и прямо таки сорвала бы всекит.движение, ибо ургинский пан-монголизм окрашен в яркую китаефобскую окраску.
Надо поэтому проявить наконец энергию и не допускать панмонголийских походок и уклонов. Но это невозможно, пока там Ринчино. Если раньше его вред был еще не так велик, то настоящее время пройзводимый им вред прямо таки неисчеслим..."
/19 июня 1937 арестован в Москве на рабочем месте в университете по делу бурятского антисоветского национализма-панмонголизма, в котором вскоре было обвинено практически всё руководство Советской Бурятии и ряд других бурят, занимавших высокие посты в ВКП(б) СССР). Для следствия был этапирован в Иркутск.
3 июня 1938 г. выездной сессией Военной Коллегии Верховного Суда СССР (председательствующий — заместитель председателя Военной коллегии Верховного Суда СССР диввоенюрист Никитченко И. Т.) обвинён в преступлении по ст. 58.1а, 58.2, 58.11 УК РСФСР. Обвинялся в частности в том, что он «с 1919 года являлся агентом японской разведки, которую систематически снабжал шпионскими сведениями. По заданиям той же японской разведки Ринчино входил в состав антисоветской буржуазно-националистической панмонгольской организации, занимавшейся шпионско-диверсионной и повстанческой деятельностью»/.Приговорен к высшей мере уголовного наказания — расстрелу. 23 июня 1938 года в Иркутске приговор был приведён в исполнение. /
Афганистаны дайны үед-1998 онд узбекууд нь генерал Абдул Малик, Рашид Достумынх гэсэн 2 бүлэглэлд\манайхаар бол ардчилсан, ардын нам шиг\ хуваагдан хоорондоо алалцаж байхад талибан буюу пүштүнчүүд танктайгаа ирж хоёуланг нь няцалж байсан түүх бий. Хачирхалтай нь Афганы узбекуудыг устгахаар ирж байсан пуштун голлосон талибуудын дунд Узбекистанаас тутаасан исламист узбекууд\Тахир Юлдашев, Жума Намангани нарын хүмүүс\ байв. Өмнө нь ч бие биеээсээ урваж байсан Дустум, Малик хоёр цэргүүдээ хаяад Узбекистан, Иран, Турк руу тутаажээ. Дэлхийн Худалдааны Төвөө 2001 онд Бен Ладенчуудад нураалгасан АНУ-ын цэрэг ирж талибуудыг дараагүй бол Афганы узбекүүд нилээд шийтгүүлэх байв. Узбекистаны исламист узбекууд гэтэл пуштунчуудад нухуулж байгаа Афганы узбекууддаа туслахын оронд тэд Пакистанд очиж Бен Ладены бие хамгаалагчдаар зүтгэж байв. Баян хүнд нутаг байхгүй гэдэг шиг манай олигархууд Хятад, Америк, Корей руугаа зайлчихаж чадах биз ээ.
Узбекуудын саяхны энэ "түүх" урьд нь халх, ойрадууд хагаралдсанаар Монгол бүхлээрээ манжуудын эрхшээлд орж байсантай адил. Нэг үндэстэн шашин, нам, ястан, нутагт хуваагдан талцах нь хичнээн аюултай гэдгийг түүх болж амжаагүй буй узбекуудын "явдал" харуулж байна. Монголчуудыг хагаралдуулах гэж улайран зүтгэж байсан, одоо ч оролдсоор буй хүмүүс бол харийнханд санаатай, санаагүй зүтгэгчид юм. Аль хэдийн 4 хуваагдчихсан\Монгол, Өвөр Монгол, Буриад, Халимаг\ монгол үндэстнийг "Увс", "ойрд"-ыг ярьж цаашдаа 5 хуваачих санаатай суртал нэвтрүүлэг хийгсэд манайд цөөнгүй бий. Жишээ нь:"...Э.Ринчино юунд ийм бузар хэрэгт оролцов? Тэр Монголын толгойд гарч, 3 Монголыг хумьж Зөвлөлтөд нэгтгэх гэсэн Пан Монголын зорилгоо буюу И.В Сталины даалгаврыг л биелүүлэх гэжээ". \хуудас 96, Б.Баттогтох. "Нууц хуйвалдаанаас алдаа завхралд". Улаанбаатар. 1990 он.
Монгол тэр үед Зөвлөлтөд нэгдсэн бол аягүйтвэл, 1990 онд ЗХУ задрахад Буриадтайгаа, Байгал нууртайгаа бүүр том улс болоод гарчих байсан биз. Орос-Монгол хил өнөөдөр магадгүй, Байгал нуураар байхсан биз. Хэзээ ч тусгаар улс яваагүй казах буюу талын киргизүүд дэлхийд 9 дэх том нутагтай Казахстанаа оросуудаас бэлгэнд авсныг одоо дэлхий харж байна.
Так или иначе, 31 мая — то есть всего через 11 дней — СССР подписал с Китайской республикой соглашение об общих принципах урегулирования, установлении дипломатических и консульских отношений. В ст. 5 это соглашение содержало важную уступку Китаю: Внешняя Монголия признавалась его частью. В Монголии больше не было харизматического лидера, который мог бы выступить против этого.
Так или иначе, 31 мая — то есть всего через 11 дней — СССР подписал с Китайской республикой соглашение об общих принципах урегулирования, установлении дипломатических и консульских отношений. В ст. 5 это соглашение содержало важную уступку Китаю: Внешняя Монголия признавалась его частью. В Монголии больше не было харизматического лидера, который мог бы выступить против этого.
1924 оны 5 дугаар сарын 31-нд "Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Улс ба Хятадын Бүгд Найрамдах Улсын хоорондын асуудлыг зохицуулах ерөнхий зарчмуудын тухай” хэлэлцээрийг байгуулсан байна. Гэрээний 5-р зүйлд: “ЗСБНХУ нь Гадаад Монголыг Дундад улсын бүрэлдэхүүн хэсэг гэж хүлээн зөвшөөрч, Хятадын бүрэн эрхийг хүндэтгэнэ” гэж заажээ. Эл заалт 1919 оны Зөвлөлт засгийн газрын тунхаглал, 1921 оны Монгол, Зөвлөлтийн Найрамдлын гэрээнд харшилсан төдийгүй, бодит байдал дээр Хиагтын гэрээнээс ч ухарсан хэрэг болжээ. Үүний хамт зөвлөлтийн цэргийг Монголоос гаргах асуудал ч гэрээнд багтсан байв.
Ее новое руководство было недовольно соглашением. Ринчино даже написал секретное письмо в бурятский обком, в котором предлагал включить Монголию в состав СССР и объединить ее с Бурятией.
Ринчино-д Баттогтохын тулгаад буй коммунизм өчүүхэн ч сонин биш, харин түүний эрхэм зорилго бол- улаан оросуудыг ашиглаж монголчуудыгаа нэгдмэл болгох гэсэн хүсэл л байсан. Харамсалтай нь, дэлхийн олон буурай улсуудыг коммунизмд татах зорилготой ЗХУ манай Монголыг өөртөө нэгтгэн авахыг огт хүсээгүй юм. 1923.5.30-нд большевикууд Зөвлөлт Социалист Буриад-Монголын Автономит Улсыг байгуулсан түүхтэй.
https://sonin.mn/news/enews/59316
Энэ захиа Ринчино юуны төлөө явсан бэ гэдгийг ойлгоход танд туслах болов уу:
"№15. 9-го июня 1925 г.
При нынещнем меняющемся положении дальнейшее пребывание Ринчино в Урге становится недопустимым. В Китае начинается всеобщее грандиозное нац.движение и при этом в Монг.областях Китая необходимо вести работу из Пекина, для того чтобы увязать движение этих областей со всекит.нац.движением. Пан-монголийская акция из Урги принесла бы самый большой вред и прямо таки сорвала бы всекит.движение, ибо ургинский пан-монголизм окрашен в яркую китаефобскую окраску.
Надо поэтому проявить наконец энергию и не допускать панмонголийских походок и уклонов. Но это невозможно, пока там Ринчино. Если раньше его вред был еще не так велик, то настоящее время пройзводимый им вред прямо таки неисчеслим. Надо поэтому положить конец. Совершенно непростительно из-за одного человека подвергать опасности движения. Безобразная эпопея с посланными калганской делегации нелепыми инструкциями показывает до какой степени панмонголисты склонны поворачивать Монголию против нас. Эта безобразная история должна быть уроком, но уроком надо уметь учиться. Прежде всего из этого следует, что надо избавить Ургу от присутствия Ринчино. Это теперь вреднейшая из вреднейших личностей. Мы здесь хлопочем о курорте для его лечения. Я позволю себе выразить надежду на его отьезд из Урги наконец осуществится.
Чичерин".
Чичерин бол 1918-1930 онуудад Зөвлөлтийн Гадаад хэргийн Ардын комиссар байв.
Үүнээс 6-хан хоногын дараа нөгөө Чичерин дахиад Васильевт бичихэд хүрчээ:
"15 июня 1925 года.
Тов.Васильеву
Вы телеграфируете, что удастся удержать Монгпра от ведения революционной агитации в монг.областях Китая. Удержать от этого Монпра необходимо во чтобы не стало, ибо если движение в Китае разобьётся на часть, руководимую из Пекина, и часть, руководимую из Урги, это также также погубит движение, как губит его в Индии двойственность мусульманских и индусских течении. Надо во что бы то не стало этому препятствовать. Для этого надо, наконец, расстаться с безусловно неприемлемой в данном случае личностью Ринчино. Мы здесь устройм все что для него нужно, чтобы он лечиться в санаториях или водах. Совершенно непонятно получение нами никакого ответа по вопросу о лечении Ринчино у нас. Фраза о том, что он будет оставаться в Урге, не занимаясь политикой, является вредной иллюзией. Он будет в Урге ядром оппозиции и ферментом брожения. Оставлять его там невозможно. Положение там слижком серьёзно и вопрос слишком обострился".
Чичёрин
Энэ захиа Ринчино юуны төлөө явсан бэ гэдгийг ойлгоход танд туслах болов уу:
"№15. 9-го июня 1925 г.
При нынещнем меняющемся положении дальнейшее пребывание Ринчино в Урге становится недопустимым. В Китае начинается всеобщее грандиозное нац.движение и при этом в Монг.областях Китая необходимо вести работу из Пекина, для того чтобы увязать движение этих областей со всекит.нац.движением. Пан-монголийская акция из Урги принесла бы самый большой вред и прямо таки сорвала бы всекит.движение, ибо ургинский пан-монголизм окрашен в яркую китаефобскую окраску.
Надо поэтому проявить наконец энергию и не допускать панмонголийских походок и уклонов. Но это невозможно, пока там Ринчино. Если раньше его вред был еще не так велик, то настоящее время пройзводимый им вред прямо таки неисчеслим. Надо поэтому положить конец. Совершенно непростительно из-за одного человека подвергать опасности движения. Безобразная эпопея с посланными калганской делегации нелепыми инструкциями показывает до какой степени панмонголисты склонны поворачивать Монголию против нас. Эта безобразная история должна быть уроком, но уроком надо уметь учиться. Прежде всего из этого следует, что надо избавить Ургу от присутствия Ринчино. Это теперь вреднейшая из вреднейших личностей. Мы здесь хлопочем о курорте для его лечения. Я позволю себе выразить надежду на его отьезд из Урги наконец осуществится.
Чичерин".
Чичерин бол 1918-1930 онуудад Зөвлөлтийн Гадаад хэргийн Ардын комиссар байв.
Үүнээс 6-хан хоногын дараа нөгөө Чичерин дахиад Васильевт бичихэд хүрчээ:
"15 июня 1925 года.
Тов.Васильеву
Вы телеграфируете, что удастся удержать Монгпра от ведения революционной агитации в монг.областях Китая. Удержать от этого Монпра необходимо во чтобы не стало, ибо если движение в Китае разобьётся на часть, руководимую из Пекина, и часть, руководимую из Урги, это также также погубит движение, как губит его в Индии двойственность мусульманских и индусских течении. Надо во что бы то не стало этому препятствовать. Для этого надо, наконец, расстаться с безусловно неприемлемой в данном случае личностью Ринчино. Мы здесь устройм все что для него нужно, чтобы он лечиться в санаториях или водах. Совершенно непонятно получение нами никакого ответа по вопросу о лечении Ринчино у нас. Фраза о том, что он будет оставаться в Урге, не занимаясь политикой, является вредной иллюзией. Он будет в Урге ядром оппозиции и ферментом брожения. Оставлять его там невозможно. Положение там слижком серьёзно и вопрос слишком обострился".
Чичёрин
********1925.7.09: "...Вы помните, что целью посылки нами тов. Рыскулова в Монголию было углубить работу партийного строительства в Монголии, больше демократизировать государственный строй и постепенно освободить монголов от влияния Ринчино...Второе препятствие - сопротивление Ринчино политике Рыскулова в проведении ряда необходимых мероприятий.
Ознакомившись теперь на месте с документами и материалами, а также поговорив со многими товарищами среди монголов и русских, для меня еще больше, чем раньше, совершенно очевидно, что сопротивление Ринчино вытекает из его националистических и панмонголистских настроений и народнической идеологии, прикрытых революционной фразой...Незачем в этом письме приводить факты из деятельности Ринчино, шедшие вразрез с нашей политикой. Достаточно лишь указать на инструкцию ЦК делегации к Фыну, редактором которой был Ринчино, а не Раскулов, на воззвание о восстании во Внутренней Монголии и проч. Если вы просмотрите его тезисы о зарубежной работе (посланы Вам), то увидите, что этот человек самым искренним образом проводит взгляды, которые неминуемо ведут к политике на Дальнем Востоке, идущей вразрез нашей...
При поддержке Ринчино со стороны Полпредства в последние месяцы в Монголии происходила борьба между представительством НКИД и Коминтерном. Монголы, по-видимому, это поняли и только по этой причине решили вынести резолюцию об отзыве нашего представителя...
В то время, как у Ринчино стремления «работать» на китайских окраинах, вплоть до захвата китайского Алтая, вытекают из всего мировоззрения, Рыскулов стремился перенести свою работу из Монголии за рубеж по причинам, я бы сказал, чисто «ведомственного характера», ему хотелось работать не только в Монголии, но и в других местах. Конечно, практически это могло привести к результатам, совпадающим и с чаяниями Ринчино, но все же не следует смешивать зарубежные планы Ринчино и Рыскулова, так как они вытекают из разных предпосылок и совершенно по-разному отражались на практике. Указания Полпредства в Монголии, что Рыскулов такой же панмонголист, как Ринчино, по-моему, не верны..."
/№ 55. 9 июля 1925 г. Письмо зам. заведующего Дальневосточным секретариатом ИККИ Г. Н. Войтинского заведующему Дальневосточным секретариатом ИККИ Ф. Ф. Петрову о причинах разногласий между Т. Р. Рыскуловым и Э. Ринчино и методах его работы в Монголии/
*********1925.8.18: "маш нууц. Нөхөр Васильевт. Өнөө үед байдал нарийн төвөгтэй боллоо. Мэдээж хэрэг тэр/шинэ бүрэн эрхэт төлөөлөгч Никифоров/ одоо энд боловсруулагдаж байгаа чиг шугамыг бүхэлд нь мэдэж байх нь чухал. Данзантныг жилийн өмнө устгасан, одоо гол дайсан Ринчиночууд болоод байна. Өмнө нь төдий л чухал биш санагдаж асуудлуудыг Хятадын хувьсгал хөндөж тавилаа. Бидний дэлхийн бодлоготой Ринчиногын чиг шугам хамгийн хурц байдлаар зөрчилдөх боллоо. Түүнээс болоод манай дэлхий дахины бодлого нурахыг бид гаргуулж болохгүй. Түүний үзэл баримтлал нь манай чиг шугамтай эсрэг тэсрэг төдийгүй хэрэгжүүлэх замд маань хөндлөн зогсож байна. Гэтэл тэр одоо тэнд байна. Тэнд байна гэдэг бол тэр бусдад нөлөөгөө халдааж Монголыг бидний зам дахь тотгор болж хувиргана. Тиймээс бид түүнийг Монголд байхгүй болгох, Ринчиночуудын халдварыг зогсоох талаар хамгийн шийдвэртэй арга хэмжээг авах шаардлагатай болж байна. Сангийн Ардын Комиссаратын шугамаар Өргөөд манай байдал мэдэгдэхүйц суларч байгаа болон дайсагнагч элементүүд идэвхжиж байгаа тухай түгшүүрт мэдээ ирдэг болов. Энэ бол манай нөлөөллийг сулруулах гэсэн Ринчиногын хийсэн хэрэг байж таарна. Ямар боловч бид тэхээр Монголд баримтлах манай дэлхий дахины боллоготой хатуу нийцсэн чиг шугамыг боловсруулах шаардлагатай боллоо. Чичерин"
------''
"Төв халх аялгаар ярьдаггүй л бол монгол хүн биш" гэсэн явцууr үзлээсээ салж байгаа маань сэтгэлгээний том дэвшил шүү. Бид эртэй сайндаа л тусгаар тогтночихсон, өвөрлөгчид бүтэлгүй, сэтгэлгүйдээ л Хятадад орчихсон юм биш" хэмээн яруу найрагч Гүн Г. Аюурзана бичсэнийг уншаад би баярлав. Бусдын: эрхшээлд орсон ах дүүсийнхээ сэтгэлийг эмзэглүүлдэг хүмүүс Монголд цөөрч буй бол зөвхөн сайн. Гэсэн ч Монголд байгаа мөртлөө бусад монголчууддаа дээрэлхэх санаатнууд байсаар. Монголчуудын нилээдийн дунд бие биеээ гадуурхах, дээрэлхэх хөгийн сэтгэхүй байна: бие томтой нь давжаадаа, баян нь ядуудаа, дарга нь ажилчиндаа, хажуу сумынхандаа, бага ястанд, өвөр монголчуудад гэх мэтчилэн... 3 сая ч хүрэхгүй атлаа Монголчууд бие биедээ дээрэлхэх санаатайг харийнхан мэдвэл мөхөхөд маань туслахыг хүсэх биш үү?!
Монгол хүн байх нь огт чухал биш , харин "халх", эсвэл "хот"-ынх байх нь л "гоё" гэсэн өнгөцхөн хүмүүс байхад, дэргэд нь монголчуудыг хоорондоо эв түнжингүй байлгах эрхэм зорилготой харь гарлынхан бас бий.
Тэднийг "халхчууд", "хотынхон" хэмээн хаалт дотор бичээд буй шалгаан минь- тэд халхчууд, хотынхны ихэнхийг төлөөлөхгүй. Гадаадад очоод "I'm a Halkha, Je suis Halkha, Sono un Halkha гээд яривал нь аль тив, аль улсаас ирснийг нь таах хүн олдохгүй. Тэр битгий хэл Москвад "Я Халх", Казахстанд "Мен Халхпин" гэсэн ч тэд хаанаас, ямар улсаас ирснээ ойлгуулж чадахгүй. Хажуугийн Тувад ч халх, баяд, дөрвөд гэвэл мэддэг хүн ховор.
Харин Монгол гэнгүүт дэлхий мэднэ. Харамсалтай нь, халх, барга, дөрвөд, ойрад, баяд, цахар, үзэмчин гэх хүмүүс хаана байдгийг дэлхийд мэдэхгүй. Буриадуудыг зөвхөн Орос, Казахстанд, үсрээд Украйн, Белоруссд мэднэ. Байгаль нууранд ирээгүй л бол европ, америк, австралиинхан буриадууд гээч хэн болохыг огт мэдэхгүй. Халх, буриад, дөрвөд, захчин мэт нь бүгд сүүлийн хэдэн зуун жилд үүссэн ойлголт. Оросууд Сибирт ирэхдээ нутгиин хүмүүсийг "брат" гэж дуудаж байснаас буриад гэх ойлголт үүссэн.
Тэднийг "халхчууд", "хотынхон" хэмээн хаалт дотор бичээд буй шалгаан минь- тэд халхчууд, хотынхны ихэнхийг төлөөлөхгүй. Гадаадад очоод "I'm a Halkha, Je suis Halkha, Sono un Halkha гээд яривал нь аль тив, аль улсаас ирснийг нь таах хүн олдохгүй. Тэр битгий хэл Москвад "Я Халх", Казахстанд "Мен Халхпин" гэсэн ч тэд хаанаас, ямар улсаас ирснээ ойлгуулж чадахгүй. Хажуугийн Тувад ч халх, баяд, дөрвөд гэвэл мэддэг хүн ховор.
Харин Монгол гэнгүүт дэлхий мэднэ. Харамсалтай нь, халх, барга, дөрвөд, ойрад, баяд, цахар, үзэмчин гэх хүмүүс хаана байдгийг дэлхийд мэдэхгүй. Буриадуудыг зөвхөн Орос, Казахстанд, үсрээд Украйн, Белоруссд мэднэ. Байгаль нууранд ирээгүй л бол европ, америк, австралиинхан буриадууд гээч хэн болохыг огт мэдэхгүй. Халх, буриад, дөрвөд, захчин мэт нь бүгд сүүлийн хэдэн зуун жилд үүссэн ойлголт. Оросууд Сибирт ирэхдээ нутгиин хүмүүсийг "брат" гэж дуудаж байснаас буриад гэх ойлголт үүссэн.
Монголчууд үндэстний үзэлтэй нэгдмэл байх шаардлагатай атал, улсын, ястны, аймгийн, сумын-өчүүхэн дов жалганы үзэлтэй байдаг. Тэгвэл "халх"-ууд
хоорондоо тийм эв нэгдэлтэй байна гэвэл үгүй. Хэдэн
жилийн өмнө Орхон голын эрэг дээр Хархорины хэдэн залуус- Бид Хотонтынхонтой
алалцана хэмээн хөлчүүрхэж байхтай би таарсансан. Халх хэмээн дээрэнгүй үзэл
гаргагчдад сануулахад төв монголоо орос, хятад, киргиз, төв азийнхнаас амиараа
халхалж ирсэн буриад, өвөр монгол, ойрадууд бол жинхэнэ халх= халхлагчид юм
шүү. Энэ цөөхөн монголчууд бие биеээ гадуурхдаг гэж гадаадынхан мэдвэл бид тэдэнд эмгэнэлтэй, инээдтэй харагдана.
Монголчуудыг үзэн
ядагсадыг доорх 4 бүлэгт хувааж болох
юм. Үнэндээ бол тэд 4 багтай 1 бүлэг юм.
1. Жалга, довын хараалчид:
1. Жалга, довын хараалчид:
2. Увсынхныг хараагсад:
3. хөдөөнийхныг хараагсад:
4. өвөр монголчуудыг
хараагсад:
5. нийт онголчуудыг
хараагсад:
Тэд өөрсдийгөө нэг бол- бид хотынхон гээд хөдөөнийхныг хараана, нөгөө бол -бид халхчууд гээд Увсынхныг хараана, үгүй бол тэд үзэгдэхгүй байсан ч, өөрсдөөс нь хоол гуйгаагүй өвөр монголчуудыг зүхнэ.
1. Жалга, довын хараалчид:
а. хотод: зарим таксич, наймаачид нэгийгээ хөөнө, тууна.
б. хөдөөд: зарим хүмүүс нөгөө аймгынхнаа, зэрэгцээ сумынхнаа, нөгөө багынхан, голын урдахаа, уулын арынхнаа, довын цаадахаа муулна.
а. хотод: зарим таксич, наймаачид нэгийгээ хөөнө, тууна.
б. хөдөөд: зарим хүмүүс нөгөө аймгынхнаа, зэрэгцээ сумынхнаа, нөгөө багынхан, голын урдахаа, уулын арынхнаа, довын цаадахаа муулна.
2. Увсынхныг хараагсад:
Увсынхан хэмээн хараагсад
Монголд олон буй. Увсынхан гэж хэн бэ? Увс гэдэг үндэстэн, эсвэл ястан манай
гариг дээр байхгүй. Тэгвэл тэд хэнийг
хараана вэ?! Эдгээр хараалчдийн өвөө нар нь урьд буриадуудыг их хараадаг байв.
Барон Унгерныг зуучилж авчирсныхаа төлөө, оросуудаар дамжуулж илүү боловсролтой
байсныхаа төлөө буриадууд дээрх "гурван этгээд"-ийн өвөө нарт 30-аад
онуудад эр хүнгүй болтлоо хядуулсан. Жирэмсэн эмсийг нь ч алсан. Оросууд алсан
гэгдээд л өнгөрсөн. Үнэндээ бол Дотоод Яаманд шургалсан дээрхи 3 -ын төлөлөгчид
буриад, барга, цахаруудыг 1930-аад онуудад алсан. Үлдсэн буриадуудын үр сад нь
буриад гаралтайгаа нуудаг болсон. Үүний жишээ бол Намбарын Энхбаяр, Санжийн
Баяр.
Буриад гэснээс нэгэн зүйлийг
сануулъя. Өөрөө өөртөө нэр өгсөн үндэстэн битгий хэл хүүхэд ч энэ хорвоо дээр
байхгүй. Жишээ нь, талын киргизүүдэд оросууд 1923 онд "дөлгөөн
Донын"-ын казакуудынхаа нэрийг өгснөөс
энэ үндэстэн "үүссэн". Эхэндээ сэтгүүл байснаа дараа нь сонин
болсон "Киргизская степь" буюу
"Киргизын тал"-ын 1921 оны 4-р сарын 21-ны дугаарыг үзъе.
Актобе нь одоо ч Казахстанд байсан газраа байдаг, 2 дахь том муж. Энэ сонинд бичсэн нь: "...Большинство
киргиз земледелием не занимается. Налог они будут платить скотом и сырьем:
шерстью, кожью и пухом..." сhttp://myaktobe.kz/archives/57570
Буриад эсвэл халх гэх ястан саяхныг болтол байгаагүй. Манжууд ар монголчуудад өөрсийгөө ойрдуудаас
халхлуулах гэж халх гэх нэрийг өгснөөс халх гэх ойлголт үүссэн. Сибирт оросууд
анх ирэхэд буриадууд өөрсдийгөө эхирэд, хуасай, шарайд, табангууд гэхчлэн
омогынхоо нэрээр нэрлэн угтаж. Оросууд тэднийг бүхэлд нь "брат"\ах,
дүү\ хэмээн дуудаж эхэлснээр тэд өөрсдийгөө "буриад" гэж хазгай
дууддаг болсноор энэ "үндэстэн" үүсчээ.
Буриадуудын оронд одоо
Увсынхан хараалын бай болж байна. Саяхан нэг эмгэнийг 3 залуу дээрэмдсэн жигшүүрт хэрэг гарчээ. Бүх хүн тэднийг жигшиж байна. "Эмгэнийг дээрэмдсэн 3 залууг баривчилжээ" гэсэн энэ мэдээ Увсынхныг хараагсдын магнайг тэнийлгэсэн нь мэдээж.
http://www.shuud.mn/content/read/462774.htm Тэр 3 дээрэмчдийн 1 нь Дорнодын
харьяат, 2 нь Увсынх гэнэ. Тэр мэдээнд олзуурхсан зарим "халхууд"
интернетээр шүлсээ савируулан коммент бичиж байна. Бөөн үг, үсэг, дүрэм, найруулгын алдаа. Тэдний 2 нь Увсынх байсанд тэд асар их баяртай байна:
Зочин (103.229.122.206)
Увс хуний мен чанар нь энэ
дээ. дервед хун хун биш гэдэг ямар унэн уг вэ.
УВСЫН ХҮНИЙ СОЛИОРОЛ (59.153.115.101
Увс ажиллагаа гэдэг увс нь
хүн хөгжилийн түлхүүр,увс бөхийн өлгий нутаг,увс хүн оюуны түрүүч Монголын эх
орончдоос Цэдэнбалыг салган авч хаан мэт төвийлгэн балайрах,хахлыг самарсан
Галданбошигтыг байнга магтан дуулах солиорол чинь нийт монголчуудыг эгдүүцэл
дургүйцэлийг ихээхэн хүргэж байна.
Зочин (150.129.142.90)
Увсын малуудыг УБ-аас хөөж
гаргая!!!
Увсынхан үзэн ядагдах болсон шалтаг нь Монголын нийгмийн бүх салбарт тэд амжилттай яваад нь юм. Тэд сайн яваа шалтгаан нь энэ нутгийн дөрвөд, халх, баядууд эвтэй, бие биедээ дэмтэй байдагт юм. "Дөрвөд хүн хүн биш, дөрвөн шийр мах биш" гэсэн үгийг тэд зохиогоод удаж байна. Хятадын эрхшээлд орсон Өвөр Монголоос салгаж авсан Сүхбаатар аймгын монголчуудаа манайхны зарим нь "Даригангын саарин хөлтөн хэмээн хараадаг шиг жалганы үзэл Увсынханд алга. Миний нэг найз "-Манайхны Увсынханд дургүй зан ерөөсөө салахгүй юм аа" хэмээн цөхөрсөн байдалтай хэлж байж билээ. Учир нь Увсын бөх наадмаар түрүүлсэн гэнэ.
Тэр үнэн. Увсынх л бол тэд дургүй. Хэдхэн хотонг эс тооцвол, Увсынхан дөрвөд, халх, баяд гээд үндсэн 3
ястнаас бүрддэгийг тэд мэдэхгүй эсвэл огт сонирхохгүй.
Нийтлэлч Баабар: -Жил
гаруйгийн өмнө, наадмаар нэгэн сонин нэвтрүүлэг зурагтаар гарч билээ. УИХ-ын
даргаар Нямдорж сонгогдсонд зориулсан будаалга юмуу даа. Аялгаас нь үзэхэд
нутаг нэгтнүүд ялгаран цуглажээ. Баянмөнх аврага ярьж байна:
-Монгол улсыг бид удирдах ёстой юм,
удирдсаар ч ирсэн юм. Гэтэл сүүлийн арваад жил ёс алдагдаж манай нутгийнхан
төрийг толгойлох явдал завсараллаа. Энэ алдаа зүй ёсоор засагдан нутгийн хүүхэд
төрийн толгойд гарав. Монголд Ерөнхийлөгч гэдэг бол билэгдлийн шинж чанартай
байдаг. Ерөнхий сайд ч яахав, гүйцэтгэх
л ёстой хүн. УИХ бол хамгийн том байгууллага, тэгэхээр үүний дарга нь жинхэнэ
төрийн толгой юм. Нямдорж ингэж Монгол төрийн жинхэнэ толгойлогч боллоо. Төрд
гарсан алдаа засарч манайхан дахин төрийн жолоонд гарлаа".
Яахав дээ, чааваас бөх хүн
шүү дээ. Ардчилсан Төрийн эрх мэдлийн хуваарлалтын зарчмыг ойлгодоггүй л юм
байгаа биз, зайлуул. Яахав дээ, нутгийн үзэл хүчтэй л байгаа юм байгаа биз.
Гэтэл Нямдорж нь аваргын хэлсэнд бүр үг үсэгчлэн үнэмшиж орхижээ..
http://baabar.niitlelch.mn/content/7351.shtml
Нямдорж, эсвэл сая эмгэнийг дээрэмддэг 3 залуугаас болоод бүхэл бүтэн Увсын
монгол ах дүүсээ-мөрөөрөө яваа малчныг, жолоочийг, оюутныг, багшийг муу хэлэх,
хараан зүхэх нь эрүүл явдал уу?.
"Би халх гэдгээрээ бахархдаг ч үгүй,
гунидаг ч үгүй" гэхчлэн Баабар ярьж, бас 1992 онд:
"Халхын тухай асуудал!
Өнөөдөр манай хүн амын бараг ная шахуу хувь нь халхчууд. Хүн амын үнэмлэхүй
дийлэнх олонх нь гэсэн үг. Буриад, торгууд, баядын хэн нь ч халхыг түшинэ.
Гэтэл халхчууд тэднийг гадуурхаж байх гэж дээ. Үндэс угсаагаа яривал адилхан
монголчууд. Нутгийн хэл аялга, өвөрмөц ёс заншлын хувьд хүний олноор халхууд л
тэднийг түрж байгаа болохоос дөрвөд, өөлд, дарьгангачуудаас аюул занал
учруулаад байгаа юм огт байхгүй. Өөрийн өвөрмөц аялга, заншлаа халхын түрлэгт дайруулчихгүйн
тулд тэд өөрсдийн холбоог байгуулах эрхтэйгээр барахгүй зайлшгүй шаардлагатай.
Ингэснийх нь төлөө тэднийг халхчуудын зүгээс буруутгах, сөргөлдөх маягаар янз
бүрийн холбоо урдаас нь байгуулж хүчээ үзэх нь даанч арчаагүй хэрэг. Монгол
гэдэг нэрийг халхчууд өөртөө дагнан өмчлөх эрхгүй. Тэрэн дээрээ тулбал ойрдууд
халхыг бодвол илүү монгол бичгийн хэлэнд дөхүү ярьдаг байх шүү!" гэж зөв, хэрэгтэй бичиж
байсан бол одоо үзэл бодол нь нилээд өөрчлөгдөж Дашзэвэгийн Сэнгээ шиг
монголчуудыг хагалан бутаргах сурталчилгааг хийдэг болсон мэт.
"Увс", буриад, дөрвөд...-ийн дунд ч гэсэн бас юм л бол өөрсдийгөө дөвийлгөж ярьдаг цөөнхи нь бий. Нэг нөхөр "Жанжин Д.Сүхбаатар буриад гаралтай" гэсэн урт үлгэр зохиочихоод түүнийгээ www.sonin.mn -тавьсан байх жишээтэй.
Ар Монголд Манж-Хятадын ноёрхогчид, киргизийн дээрэмчдийн эсрэг зэвсэгт тэмцлийг анх эхлүүлсэн,1912 онд Ховдыг чөлөөлөх байлдааныг оройлон оролцсон нь Дамбийжаа халх хүн байсныг "халимаг" болгосоор суугчид олон. Тэгвэл үүнийг унш:
Сая нэг бөхийн цолыг хураажээ. Увсынх учраас тэр бөх-чины цолыг хураасан мэт бас нэг бичихэд, нөгөө хүн хариулжээ:
Chi uvs iin hun halhiin hun gej talcuuldag yamar geechiin luuhaan vee? Bi chamtai barildaya nadtai 2 barild.davahgui bol chamaig beejind hurgej ogyo
"Увс", буриад, дөрвөд...-ийн дунд ч гэсэн бас юм л бол өөрсдийгөө дөвийлгөж ярьдаг цөөнхи нь бий. Нэг нөхөр "Жанжин Д.Сүхбаатар буриад гаралтай" гэсэн урт үлгэр зохиочихоод түүнийгээ www.sonin.mn -тавьсан байх жишээтэй.
Ар Монголд Манж-Хятадын ноёрхогчид, киргизийн дээрэмчдийн эсрэг зэвсэгт тэмцлийг анх эхлүүлсэн,1912 онд Ховдыг чөлөөлөх байлдааныг оройлон оролцсон нь Дамбийжаа халх хүн байсныг "халимаг" болгосоор суугчид олон. Тэгвэл үүнийг унш:
-Чухам ингэж байх үедээ Дамбийжанцан надад өөрийн намтрыг ярьсан юм. Түүний хэлснээр, тэр Улиастайгаас Хаалга орох зам дээр, Түшээт хан аймгын Бадрах гүний нутаг Ашиг хурган чулуу гэдэг газар төрсөн.
7 настай байхад нь түүнийг Долнуур дахь Шар сүмийн хийдэд суулгажээ..." хуудас 69, 71, А.В Бурдуков. "Хуучин ба Шинэ Монголд"
Rs: Ашиг хурган чулуу эсвэл ашиг хоргын чулуу бол одоогийн Дорноговь аймгийн Мандах сумын төвөөс баруун хойхон.
Сая нэг бөхийн цолыг хураажээ. Увсынх учраас тэр бөх-чины цолыг хураасан мэт бас нэг бичихэд, нөгөө хүн хариулжээ:
- Увсын хүн байна, хураах нь зөв. Тэд хэн гэдгээ мэдэх хэрэгтэй. Бүр шорон нь дээр байсан.
Хэ хэ.Үндэсний бөхөд бүгд допинг хэрэглэдэг л дээ.Гэхдээ Үндэсний бөхийн холбооны дарга Нямдорж Данзан LLC байхад анхны шийтгэх хүн нь Увсаас байх нь тодорхой,өөрөөр байх боломжгүй.
Баян-Өлгийгээс 30-н жилийн дараа арай гэж нэг улсын цолтон төрсөнийг харгалзаж үзсэн нь онож. Ганзориг ч яахав Увсынханд санаа зоволтгүй
Chi uvs iin hun halhiin hun gej talcuuldag yamar geechiin luuhaan vee? Bi chamtai barildaya nadtai 2 barild.davahgui bol chamaig beejind hurgej ogyo
Chi uvs iin hun halhiin hun gej talcuuldag yamar geechiin luuhaan vee? Bi chamtai barildaya nadtai 2 barild.davahgui bol chamaig beejind hurgej ogyo
Баруун монголчуудын өвөг
дээдэс болох ойрадууд Байгал нуурын эргэн тойрны ойд амьдарч байснаа 14-р зууны
дундуур Алтайн уул, тал руу нүүн очжээ. Буриад ба ойрад аялгуунд самган гэхчлэн
ижил утгатай олон байгаа нь үүнээс үлдсэн. Хятад дахь Юан гүрэн унаснаас хойш
тогтсон Мин улс монголчуудыг хүчээр номхотгож чадахгүй байсан тул монголчуудыг
ардын нам, ардчилсан нам, хувьсгалт нам болгон задлахаар шийджээ. Тэд ойрдуудад
бэлэг сэлт барьдаг болов. Энэ нь ч амжилттай болсон.1408 онд Ойрадын ноён
Махамуд Мин улсын хаанд хүлэг морь
бэлэглэхдээ хүрч байв. 1409 онд хятадын Мин улсын цэрэг зүүн Монгол руу
довтлоход ойрад\баруун\ Монголын цэрэг тусалж байв! Удалгүй ойрадууд эргээд Мин
улсын хятадуудтай байлдаж байв.
Сүүлд нь энэ л аргаар, 1691
оны 5-р сард хятад-манжууд Долнуурт халхын 550 ноёдод хятад-манжууд бэлэг
тарааж, хэргэм олгож өөрийн болгосныг саная. Баруун Монголын цэргүүд руу
довтолсон Манжуудад Халхын цэргүүд тусалж байв!
Монгол хүн монголын нутаг
дээр яагаад ч цагаач гэгдэх ёсгүй. Өвөр монгол, буриад, халимаг хүмүүс цагаачид
биш. Монгол хүнийг монголын нутаг дээр гадуурхахыг эхлүүлсэн хүний нэг Хичээнгүй
Сайд гэх Ба лин Цэрэндорж бололтой. Намын
3-р хурлын протоколд Цэрэндорж хойд монгол
нутгаас ирсэн Элбэгдорж Ринчиног заавал "буриад" гэх тодотголтойгоор
дуудсан байдаг.
Буриадуудыг нүд үзүүрлэгч
С.Данзан, Б.Цэрэндорж нарын хүмүүст хавчигдсан Элбэгдорж "-Нөхөд өө. Хэн
нь зөв болохыг өөрсдөө тунгаагтун. Би халх биш, буриад хүн учраас л намайг
буруутгах хүмүүс гарч болох юм. Би халх биш ч гэсэн монгол хүн нь үнэн, харин
ард түмний дайснууд л ингэж ялгаварлаж үздэгийг санагтун". \хуудас 172,
МАХН-ын 3-р Их Хурал.\дэлгэрэнгүй тэмдэглэл\. 1966. Улаанбаатар.
Гэтэл Цэрэндорж өөрөө хэн байгаад монгол хүнийг гадуурхаад байв !?
"...\11-р сарын\ 3-ны өдөр ГЯЯ-ны сайд Цэрэндорж ирж улзлаа. Энэ бол 50 гаруй настай, эцэг нь Шаньсигийн худалдаачин явсан хүн юм. Тэрээр эхээрээ овоглодог. 16 настайдаа Заргын яамнаа алба хашиж эхлээд, хожмоо Хүрээнд Амбаны яамнаа орчуулагч хийх болсон. Маш сайн хятад хэлтэй. Хятадын түүхийг нэвтэрхий судалсан...".
Монголын Дотоод Нууц". Улаанбаатар. 2016. Мөнхийн Үсэг.
Чэнь Лү бол Хиагтын 3 этгээдийн хэлэлцээний дараа, 1915-1916 онуудад Монголд сайдаар сууж байгч.
"Хичээнгүй" гэх Цэрэндорж хэний төлөө хичээж байв? 2017.02.06-нд википедиа-аас авсан бичлэг:
"1915 онд Хиагтын гэрээ байгуулах 3 улсын уулзалтанд Монголын төлөөлөгчдийг хятадын шаардлагаар солиход тухайлан Цэрэндоржийг нэрлэн ирүүлсэн байна. Мөн 1919 онд Монголын Автономитыг устгах гэрээнд Шанзудба Бадамдоржийн хамт идэвхийлэн оролцож гарын үсэг зурж баталгаажуулсан гол хүний нэг юм...
1916 оны цагаан сарын шинийн 15-нд Гадаад Монголын Гадаад харилцааны тэргүүн сайд Цэрэндоржоос Хятадын Чен Лу-д хэлснээр бол: “Сахалт лам Бөхбаян бол гадаад монголын тусгаар тогтнолын үйл явдлыг хамгийн анх өдөөн эхлүүлэгч мөн. Гүн Б.Хайсан, Засагт ван Удай зэрэг буруу хүмүүс Өвөр Монголоос Их Хүрээнд ирж, элдэв зүйлийн өдөөн хатгалга хийж байснаас Ханддорж ван сэтгэл хөдөлж…
Хэрэв Удай Хайсан хоёр Хүрээнд ирээгүй бол, магадгүй Гадаад Монголын тусгаар тогтнол гэгч хэрэг явдал гарахгүй байсан” гэсэн нь бичгээр үйлдсэн уулзалтын тэмдэглэлээр хар гэрч болон үлджээ...
Монголын үндэсний архивт 1919 онд Нийслэл хүрээнд сууж байсан Бүрэн эрх төлөөлөгч Чэн-И ба Богд хаант Монголын улсын удирдлагатай хийсэн хэлэлцээний үеийн тэмдэглэлийн хэсэг хадгалагдаж байна. Тэрхүү тэмдэглэлд Монголын автономит төрийг устгасаны төлөө Монголын ноёд, том лам, хутагт нарт мөнгөн шагнал олгох асуудлыг хэлэлцсэн байх бөгөөд 138 хүний нэр, цол хэргэм болон олгох мөнгөн шагналын хэмжээг заасан жагсаалтыг үйлдсэн нь хадгалагдан үлджээ. Жагсаалтын эхэнд Ерөнхий сайд, Эрдэнэ шанзав да лам Гончигжалцангийн Бадамдоржид 30 мянган лан мөнгө, Дотоод яамны дэд сайд Эрдэнэ жонон ван Ширнэндамдин ба дэд сайд Да лам Пунцагдорж нарт тус бүр 15 мянган лан мөнгө, Гадаад яамны сайд, Хичээнгүй гүн Б.Цэрэндоржид 20 мянган лан мөнгө гэх зэргээр нийт 354 мянган лан мөнгө олгохоор заасан байна. 1920 онд Монголын ноёд лам нарын өөрийн хүсэлтээр автономит эрхийг устгасан. Нэгэнт хэлэлцэн тохирсон зүйл хэрэгжсэн тул мөнгөн шагналаа авсан байх магадлал өндөр...".https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A6%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%B6
Гэтэл Цэрэндорж өөрөө хэн байгаад монгол хүнийг гадуурхаад байв !?
"...\11-р сарын\ 3-ны өдөр ГЯЯ-ны сайд Цэрэндорж ирж улзлаа. Энэ бол 50 гаруй настай, эцэг нь Шаньсигийн худалдаачин явсан хүн юм. Тэрээр эхээрээ овоглодог. 16 настайдаа Заргын яамнаа алба хашиж эхлээд, хожмоо Хүрээнд Амбаны яамнаа орчуулагч хийх болсон. Маш сайн хятад хэлтэй. Хятадын түүхийг нэвтэрхий судалсан...".
Монголын Дотоод Нууц". Улаанбаатар. 2016. Мөнхийн Үсэг.
Чэнь Лү бол Хиагтын 3 этгээдийн хэлэлцээний дараа, 1915-1916 онуудад Монголд сайдаар сууж байгч.
"Хичээнгүй" гэх Цэрэндорж хэний төлөө хичээж байв? 2017.02.06-нд википедиа-аас авсан бичлэг:
"1915 онд Хиагтын гэрээ байгуулах 3 улсын уулзалтанд Монголын төлөөлөгчдийг хятадын шаардлагаар солиход тухайлан Цэрэндоржийг нэрлэн ирүүлсэн байна. Мөн 1919 онд Монголын Автономитыг устгах гэрээнд Шанзудба Бадамдоржийн хамт идэвхийлэн оролцож гарын үсэг зурж баталгаажуулсан гол хүний нэг юм...
1916 оны цагаан сарын шинийн 15-нд Гадаад Монголын Гадаад харилцааны тэргүүн сайд Цэрэндоржоос Хятадын Чен Лу-д хэлснээр бол: “Сахалт лам Бөхбаян бол гадаад монголын тусгаар тогтнолын үйл явдлыг хамгийн анх өдөөн эхлүүлэгч мөн. Гүн Б.Хайсан, Засагт ван Удай зэрэг буруу хүмүүс Өвөр Монголоос Их Хүрээнд ирж, элдэв зүйлийн өдөөн хатгалга хийж байснаас Ханддорж ван сэтгэл хөдөлж…
Хэрэв Удай Хайсан хоёр Хүрээнд ирээгүй бол, магадгүй Гадаад Монголын тусгаар тогтнол гэгч хэрэг явдал гарахгүй байсан” гэсэн нь бичгээр үйлдсэн уулзалтын тэмдэглэлээр хар гэрч болон үлджээ...
Монголын үндэсний архивт 1919 онд Нийслэл хүрээнд сууж байсан Бүрэн эрх төлөөлөгч Чэн-И ба Богд хаант Монголын улсын удирдлагатай хийсэн хэлэлцээний үеийн тэмдэглэлийн хэсэг хадгалагдаж байна. Тэрхүү тэмдэглэлд Монголын автономит төрийг устгасаны төлөө Монголын ноёд, том лам, хутагт нарт мөнгөн шагнал олгох асуудлыг хэлэлцсэн байх бөгөөд 138 хүний нэр, цол хэргэм болон олгох мөнгөн шагналын хэмжээг заасан жагсаалтыг үйлдсэн нь хадгалагдан үлджээ. Жагсаалтын эхэнд Ерөнхий сайд, Эрдэнэ шанзав да лам Гончигжалцангийн Бадамдоржид 30 мянган лан мөнгө, Дотоод яамны дэд сайд Эрдэнэ жонон ван Ширнэндамдин ба дэд сайд Да лам Пунцагдорж нарт тус бүр 15 мянган лан мөнгө, Гадаад яамны сайд, Хичээнгүй гүн Б.Цэрэндоржид 20 мянган лан мөнгө гэх зэргээр нийт 354 мянган лан мөнгө олгохоор заасан байна. 1920 онд Монголын ноёд лам нарын өөрийн хүсэлтээр автономит эрхийг устгасан. Нэгэнт хэлэлцэн тохирсон зүйл хэрэгжсэн тул мөнгөн шагналаа авсан байх магадлал өндөр...".https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%A6%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%B6
Дотоод Яаманд зүтгэж байсан шүлэгч Д. Сэнгээ
“Цагаан гүүг ногоо хатгана, цагаачийг цагаа хатгана" хэмээн эрдэмтэн Бямбын Ренчиныг дайрч байсан.
"Үхсэн хүн үг хэлэх биш" гэж бодож явсан хүмүүсийн зарим нь үнэнд
гүйцэгдэж "үгээ хэлж" байна. Сономын Лочин: Одоо би үнэнийг хэлъе.
Төв Хорооны даалгавраар би Бямбын Ренчин гуайг шүүмжилсэн юм-хэмээн ярилцлага
өгсөн байна лээ.
Үнэндээ бол Увсын дөрвөд,
халх, баяд, хотон нар хоорондоо халхчуудаас илүү гэхээс биш дутуугүй эв
нэгдэлтэй байдаг юм билээ. Увсын дөрвөдүүд- гээд хэлэнгүүд Увсын халхууд
-"Дөрвөдүүд бол монголчууд шүү дээ" хэмээн бушуухан залруулдаг.
2008 оны Бээжинд болсон
Олимпод Энхбатын Бадар-Ууган түрүүлэхэд бүх монголчууд баярласан гэж би бодсон.
Монголчууд төрийн далбаагаа бариад хот даяараа, Сүхбаатарын Талбай дээрээ асар
их баяр хөөр болсон. Слесарь, компанийн захирал, оюутан, Хэнтий, говийнхон.
Гэтэл баярлаагүй хүмүүс бас байсан юм билээ. Маргааш нь би таньдаг хүнтэйгээ
таараад баяр хүргээд түүнээс -Чи бас яаж баярлав даа?-гэж асуухад тэр -Би
баярлаагүй-гээд дурамжхан байв. Учир нь Бадар-Ууганы ээж Увсынх, баруун монгол
аялгатай юмсанж.
Монгол хүнийг хараагсад
халх, буриад, өвөр монгол, дөрвөд хэмээн нарийн ангилах боловч тэд өөрсдөө
хамаг охидоо унгар, англи, корейд өгчихсөн байдаг.
3. Хөдөөнийхныг хараагсад:
Хөдөөнөөс ирээгүй монгол хүн гэж байхгүй. Хот үүсээд хэдхэн зуун жил болж байна. Тэгэхлээр бүх монголчууд хөдөөнөөс ирэгсэдийн үр сад.
а. Хотод хэдэн жил болчихоод хөдөөнийхнээ хараагсад ч бас байна. Хөдөөд үлдсэн хамаатнаасаа харилцаагаа тасалчихсан хүмүүсийн зарим хүүхдүүд хөдөөнийхнөө хараадаг байх талтай.
б. Харин Хятадын Цагаан Хэрэм, Уралын нурууны цаанаас ирэгсэдийн үр сад монголчуудыг, хөдөөнийхнийг хараадаг байж магад. Тэд хаанаас ирчихээд хэнийг гадуурхаад байна?!
Тэд хөдөөд байгаа, хөдөөнөөс ирсэн хүмүүсийг хараахдаа хэрэглэдэг үг нь "хөдөөний мал". "Хотынхон" бас Улаанбаатарын гэр хороололд суудаг хүмүүст их дургүй. Эсгий гэр харахаараа тэдний дургүй хүрдэг нь гажигтай юу, сэжигтэй юү?
Саяхан зам хөндлөн гарч явсан эмгэнийг дайраад зугтаасан жолоочийг барьж авчээ. Цагдаа хөвгүүддээ хүмүүс байрлаж байгаа нь лавтай. Гэтэл комментчдийн дунд монголчуудыг бүгдийг-халх, дөрвөд, захчин... зүхэн доромжлогчид чихэлдэн байна. Тэдний зөв бичих чадвар тун ч өрөвдөлтэй байгааг та хар:
Хөдөөнөөс ирээгүй монгол хүн гэж байхгүй. Хот үүсээд хэдхэн зуун жил болж байна. Тэгэхлээр бүх монголчууд хөдөөнөөс ирэгсэдийн үр сад.
а. Хотод хэдэн жил болчихоод хөдөөнийхнээ хараагсад ч бас байна. Хөдөөд үлдсэн хамаатнаасаа харилцаагаа тасалчихсан хүмүүсийн зарим хүүхдүүд хөдөөнийхнөө хараадаг байх талтай.
б. Харин Хятадын Цагаан Хэрэм, Уралын нурууны цаанаас ирэгсэдийн үр сад монголчуудыг, хөдөөнийхнийг хараадаг байж магад. Тэд хаанаас ирчихээд хэнийг гадуурхаад байна?!
Тэд хөдөөд байгаа, хөдөөнөөс ирсэн хүмүүсийг хараахдаа хэрэглэдэг үг нь "хөдөөний мал". "Хотынхон" бас Улаанбаатарын гэр хороололд суудаг хүмүүст их дургүй. Эсгий гэр харахаараа тэдний дургүй хүрдэг нь гажигтай юу, сэжигтэй юү?
Саяхан зам хөндлөн гарч явсан эмгэнийг дайраад зугтаасан жолоочийг барьж авчээ. Цагдаа хөвгүүддээ хүмүүс байрлаж байгаа нь лавтай. Гэтэл комментчдийн дунд монголчуудыг бүгдийг-халх, дөрвөд, захчин... зүхэн доромжлогчид чихэлдэн байна. Тэдний зөв бичих чадвар тун ч өрөвдөлтэй байгааг та хар:
- haltuurchin nertei accent sonata prius tumriin hognuud unasan malnuudiig jaahan tsegtslehgui bol shunu geltgui gegeen tsgaan uduruur hun alj talj gemteeh ni herees heterch b.a zamiin tsagdaa nar anhaaraachee!
- ялангуяа солонгосын хогын машинуудаас болж их суйрэл болох юм.
- Хөдөөний малнууд танихгүй олны дунд орхоороо намайг хэн таних вэ гэж богино сэтгэн малнаас доор аашилдаг л даа.Гэхдээ цагтаа тулхаараа аймхай,хөгийн гарнууд.Ээжийн хөвгүүд,эгчийн ах дүү нар,төрөл төрөгдсөд байгаа гэдгийг Малын гэр орныхон аав ээжид нь адилхан үзүүлэх хэрэгтэй. Шүдийг шүдээр.
- Энэ гудамжинд яваа таксины 70% нь хөдөөнийх машин тэрэг гэж авах юм байхгүй,газар мэдэхгүй,бас зальдах санаатай юмнууд бна.Ер нь манайхан ийм юмнуудад суухаа больжих хэрэгтэй.Хотын захиргаа хотдоо такси бааз ажиллуулах хэрэгтэй юм даа
4. Өвөр монголчуудыг
хараагсад: Тэд өвөр монголчуудыг тэд шүд зуун хараана. Тэгсэн атлаа
Монголчуудын толгойг 400-аад жил царцаасан түвдүүдийг харахаараа Ринбүүчи
гээд элгээрээ хэвтэн сөхөрдөг. Өвөр монголчуудад дээрэлхэх санаатай. Хятадын уул уурхайн компанид нилээд ажилласан нэг жолооч өвөр монгол орчуулагчаа зодсон тухайгаа бахархан ярьж, найз нь нөгөө өвөр монголыг бас зодсон тухайг хэлж байв. Хятадуудад гаргаж чаддаггүй уураа тэд өвөр монголчуудад гаргадаг бололтой.
5. Нийт монголчуудыг
хараагсад:
Манайхны зарим нь нь бачуурч
үхэх нь. Абдул Карим гээч арабийг өрөвдөн уяраад уйлах нь. Монголчуудыгаа тэнэг
мангуу гэж хараагаад л. Газар маань байвал монголчууд хэдэн ч давхар байшинтай
ч болж амжина.
Монголчуудад байшингын
давхарын тоо, мөнгөний тооноос илүү чухал үнэтэй юмс бий шүү.
"Монгол хүнийг
хараагсад интернетэд тун идэвхтэй. Тэд ардаа ивээн тэтгэгчидтэй ч байж
болзошгүй. Монголчуудыг хараагсад зарим талаар хоорондоо холбоотой, төстэй.
Бүүр харамсалтай нь хараал, зүхэлгүйгээр тэд нэг өгүүлбэр бичих нь ховор.
Интернетийн буянаар нэр, хаяг, нүүр, бие махбодоо нуусан тэдний үсэргэдэг
шүлсийг ч харахгүй нь сайхан ч юм шиг, муухай ч юм шиг.
Сүүлийн 25 жилд Казахстанд
бараг сая гаруй казах хүн Хятад, Узбекистан, Монгол, Оросоос иржээ. Харин
Монгол Улс энэ хугацаанд 10 халимаг, өвөрмонгол, буриад, монгол-хазарыг
авсангүй. Тэгсэн атлаа Абдул Карим, Ираны жүдочин мэтийн хэдэн зуун харийнхныг бялдуучлан
орогнуулжээ. Их мөнгөтэй харийн цагаачдад Монголын иргэний үнэмлэх олгодог
болжээ. Монгол Улс монгол гаралтай хүмүүсийг хүсэхгүй байна.
Би Казахстаны нэгэн вебсайт
http://www.nur.kz/770992-million-kazakhov-vernulis-na-istorich.html\\ дахь
хэлэлцүүлгээс нь авлаа. Ихэнх казакууд гадаад улсуудаас-Узбекистан, Хятад,
Орос, Монголоос ирсэн казакуудаа талархан хүлээн авч байхад зарим нь тэднийг
хараан зүхэж байна. Тэд интернетэд тун идэвхтэй "сэтгэгдэл"-ээ
бичдэг.
-они бежали и забирали стада
с собой, миллионы оставшихся казахов умерли с голоду после этого.
-У оралманов нет Родины. Они
предатели, оставившие ее. Так пусть и не возвращаются.
-Как бы я хотела чтобы моей
исторической родиной была Автралия или Канада ((((((((
-Предки этих оралманов
предатели своей земли. Когда наш казахский народ потом и кровью строил страну,
терпел лишения, голод и невзгоды эти уроды сбежали в "теплые края"! А
теперь возвращаются, считая, что имеют на что-то право. Когда придут тяжелые
времена они опять оставят Казахстан. Позор им! Я их не считаю казахами!
- Если бы ораллманы не ушли
тогда, все они бы погибли до единого!!! Читай историю!!! И никакого скота они с
собой не забирали, у них весь скот большевики забрали!!! От этого и произошел
голод!!!
-қазақ емес қазақты
жамандаса, қазақ қазақты қорғаудың орнына, қазақ емеспен қосыла бірге
жамандайды!
- Думаю, не правильно
считать оралманами переселенцев из бывшего СССР. Они были в тех же условиях,
что и местные казахи. А вот ко всяким "возвращенцам" из Китая и
Монголии у меня нет уважения. Они действительно бросили свою страну и свой
народ.
-Я их уважаю и приветствую,
тк мы один народ, одна нация и им нелегко адаптироваться, но они все равно едут
на историческую родину. Хотя может где они жили тоже были исторической родиной
казахов. Границы чертят не учитывая интересы народа. Посмотрите как делили
границы Азербайджана, Молдовы. Более 20 миллионов азербайджанцев живет в Иране,
и где-то 8 в Азербайджане. Также и молдаване, что по сути являются одним народом
с румынами. Также и с нами. Не надо думать, что их предки бежали, наши предки
жили на еще более обширных территориях, в России это астраханская, омская и
оренбургская области, в Узбекистане - Ташкент, Уч-кудук и др, в КНР -
Иле-казахский район СУАР, в Монголии Баян Огли.
-Мен монголиядан келген
оралманмын 2005 жылы. Осында келип уйлендим, бир балам бар. Квартира жалдап
турамыз. Озим такси истейм. Ойламандар оралмандардын барлыгына жагдай жасалып
жергиликти халыкка карамайды деп. Не жалуюсь Аллага шукир бай болип шалкып омир
сурмесекте кунделикти тамагымыз ток омир сурип жатырмыз.\Би 2005 онд Монголоос
ирсэн оралман. Энд ирээд би гэрлэсэн, 2 хүүхэдтэй болсон. Байр хөлслөөд амьдарч
байна. Одоо таксичин хийдэг...
Казакуудын дунд эрүүл саруул
бус, биеээ тоосон, өөрсдийгөө монголчуудаас дээгүүр хэмээн бодсон комплекс их
буйг эндээс уншиж болно.
http://www.nur.kz/985120-kazakhstancev-vozmutilo-foto-kazakhsk.html
Энэ тийм муухай зураг гэж
үү?
http://photography.nationalgeographic.com/photography/photo-of-the-day/kazakh-wedding-western-mongolia/
Эцэст нь хэлэхэд, юм болгонд дархад нь халх нь зөвхөн халхаа, баяд нь зөвхөн баядаа, буриад нь зөвхөн буриадаа л өмөөрөөд байвал Монгол үндэстний эв нэгдэл гээч юм юу болох вэ?! Бид монгол хүнээ л өмөөрч баймаар.
