72. Архитектур: Суварга уу эсвэл гэр үү?!

71. "Монголчууд ба Казахууд".

Далелхан Сугурбай-улы:

Оспан Ислам-улы:

---------------------------------------------------------------------

/дуусаагүй/ Нийтлэлч Алхан Болд. 71. "Монголчууд ба Казакууд/

«…Переселенческое управление постепенно отбирает киргизские земли для колонизации края переселенцами из внутренних губерний, стесняя киргиз в скотоводстве и вместе с тем не устраивая их на оседлую жизнь, что вызывает в среде кочевого населения области некоторый ропот на распоряжение властей об отторжении части их кочевий, а с другой – вражду к русским новоселам, водворяемым на их кочевья, тем паче что последние своим поведением по отношению к киргизам еще более усугубляют эту вражду»/1915 г. заведующий розыскным пунктом в г. Верный сообщал в докладе товарищу министра внутренних дел С.П. Белецкому о ситуации в Семиреченской области/http://igh.ru/system/publications/texts/000/000/094/original/6f20192861158ebb1154a8c6310516c327f3e13a.pdf?1485958095

Эсгий туургатнууд: монгол, тува, казак, алтай, хакас, киргиз ба саха. Үнэндээ эсгий гэртээ амьдарч байгаа нь өнөөдөр монгол, тува, киргиз гурав. Казахстанаар аялсан гадныхан: "Au Kazakhstan, il ne resterait environ que 1% de nomades, les yourtes presentes servent souvent plus aux touristes que aux habitents" гэж бичиж байгаа нь аргагүй юм.

Эсгий гэртнийг нэгтгэх цорын ганц оролдлогыг хийсэн хүн нь харамсалтай нь монгол ч биш, киргиз, казак ч биш. Тэр нь Австрид төрж, Эстонид өсөж, Оросод зүтгэж, Монголыг аварсан Барон фон Унгерн-Штернберг байлаа. Унгерн Манжуураас Каспийн Тэнгисийн хооронд Эсгий гэртний гүрэн байгуулах мөрөөдөөд эхний алхамуудаа хийж...

Эсгий гэртэн казакыг исламаар, монголчуудыг буддизмаар мунхруулан явсныг социализмын үед түр зогсоосон.

"Казахстаны вебсайтаас:
Казакуудын 2%-д нь Түрк улсын түркүүдын гени байна гэвэл шударга болно. /Тэр 2% бол үндсэндээ Оспаныг дагаж яваад Пакистанаар дамжиж Түрк очсон казакуудын үр сад/ Ийм хэмжээний л цусан төрөлүүд.
Казакуудад генийн хувьд монгол, тунгус, башкир, тува нар хамаатан"/

Справедливости ради нужно отметить, что турецкие гены присутствуют у 2% казахов. Вот и все родство, кровное Генетически казахам ближе монголы, тунгусы, башкиры, тувинцы/ 
13-зууны сүүлчээр Доголон Төмөрийн цэргүүдэд олзлогдсон энэтхэгийн яруу найрагч Амир Хисрү татар монголчуудын тухай:"...There were more than a thousand Tatar infidels and and warriors of other tribes, riding on camels, great commanders in battle, with steel-like bodies clothed in cotton; with faces like fire, with caps of sheep-skin, with heads shorn. They eyes were so narrow and piercing that they might have bored a hole in a brazen vessel...their faces were set on their bodies as if they had no neck. Their cheeks resembled soft leather bottles, full wrinkles and knots. Their noses extended from cheek to cheek, and their mouths from cheekbone to cheekbone...their moustaches were extravagant lenth. They had but scanty beards about their chins."

Казахстанд түрэгүүдийн нэгдэл гэж их ярьж өгдөг болсон. Гэтэл монгол төрхтэй зарим нь арай өөрөөр...Эсгий тургатнуудын үр сад бол монгол, казах\киргиз\, тува, якут нар л үлджээ.

https://365info.kz/2017/05/gen-obedinyayushhij-kazahov-i-mongolov-s3

Адилхан бор эсгий гэр\кыиз үй \-т амьдарч байсан хүмүүсийн үр сад\монгол, киргиз\казак, тува, якут\ шашин, гэрт нь орсон харь угсааныхны нөлөө...зэргийн улмаас биeдээ дургүй болжээ. Эсгий туургатнуудын нэгдэлийн тухай анх ярьсан хүн бол Барон Унгерн. Тэр Монголоос Каспийн тэнгис хүртэл нүүдэлчдийн их гүрэн байгуулахаар төлөвлөсөн нь бүтээгүй.

 Түрэгүүд гэвэл Кавказын азeри хүн казактай ах дүү мэт болох нь. Түрк Улсын түрк, Азербайжаны азери нар цэвэр кавказойд. Гэтэл тэд монголойд төрхийн казакуудтай төрөл байх боломж биологын хувьд  байх байхгүй. Казакуудын дунд орсон кавказойд төрхийн хүмүүс азери, түрк нартай төрөл байж болно. Оспан батыр гэх эрд монголойд төрх огт байгаагүй. Тэр афган төрхийг эр байв. Манайд байсан Кинаят Зардыхан ч кавказойд төрхтэй нэгэн. Түүнийг Чехын парламентад сууж байвал түүнийг казак гэж хэн ч мэдэхгүйсэн.

Тэд хэл Казакуудын\ихэнхи\ царай нь монгол, харин хэл нь түрэг, шашин нь араб.
Казахстаны нэг сайтад "Братство которого нет" гэсэн нийтлэл гарчээ. Эндээс иш татья:
Язык превыше крови?!...Но кровное братство языком не создашь...
Казакууд тэр битгий хэл мах цус нэгтэй киргизүүдтэйгээ ч өөдгүй муухай харьцаж байна. "Кыргызтанка встретилась с сестрой после 23 лет рабства в Казахстане" гэсэн гарчигтай мэдээ tengrinews.kz"- d  байна.

Ихэнхи хазарууд иранчуудаас тэс өөр царайтай боловч тэдний хэлээр л ярьдаг шүү дээ. Тэдний үгсийн саны 5-7% л монгол боловч тэдний царай одоогийн Архангай, Дорнодын малчидынхаас огт ялгаагүй.
Oдооны Казахстаны нутагт монголчууд амьдарч байсны гэрч Арал, Тарбагатай, Убаган Тэнгиз, Катун-Карагай, Чар-Гурбан гэх нэрүүд олон үлджээ.

1876 онд манжийн амбан 8 киргиз айлд Ховдын Хязгаарт суух зөвшөөрөл олгосон түүхтэй.

Монголойд төрхтөний дотроо хэдэн янз. Монгол, казак, киргиз, тува, саха нэгэн бүлэгт багтана.  Хувцасаас өөр юмаар нь тэднийг хооронд нь ялгах аргагүй. 

2015 оноос Улаанбаатарын гудамжаар хижаб буюу лалын шашны толгойн ороолтоор нүүрээс бусдаа далдалсан казак охидууд олон харагддаг боллоо.
Үндэстнийхээ шашны уламжлалыг сэргээж байгаа нь тэр гэнэ. Гэтэл өнөөдөр 2018 оны зун би 60 орчим настай, нэгэн египет эмэгтэйтэй таарав. Бордуу арьс, монхор хамраас бусдаар бол яг л европ. Хижабгүй. Тэр: -1950-1960 онуудад Египтэд хижабтай эмэгтэйчүүд байгаагүй" гэж ярив. Тэр христийн шашинтай копт биш, лалын шашинт айлын охин ажээ.
 Киргиз буюу казакууд ба монголчуудад нэг язгуурын үгс маш олон:

ауыл=айл, гэр,
ауылшылау=айлчлах,
ага=агаа, ах, авга,
аже=ажаа,
алтын=алт, алтан,
акта=агт,

ахей=уухай,

адыр=адар, ааш муутай,
адырмаг=адармаа,
алдырмак=адармаатай,
арал=арал,

арша=арц,
ала=алаг,
алалау=алаглах,
алыс=алс, хол,
алжу=алжаах, ядрах,

ажыру=ажрах, салах,
атан-бота,
абдыра=авдар,
ан= ан, араатан,

аулау=авлах, агнах,

аулану=авлагдах, авлах,
ант=анд,

аша=ац,

амырак, жанак=янаг,

ангару=анхаарах, ажиглах,
андагай=андгай,
андагайлау=андгайлах,
анкию=ангайх,
анкаю=ангайх,

анкайту=ангайлгах,
арылу=арилах, замхрах,

аркырау=архирах/нохой/,
арасан=рашаан,
аршу=арчих, цэвэрлэх,
аршуыш=арчуур/нүүрийн/,
алтын=алт, алтан,
арт-ард, ар тал,

арткы-арын, ардах,

арпа=арвай,
анка=ангаа, цангаа,

ангару=анхаарах, ажиглах,
ан= ан, араатан,
аншы=анчин,
абдыра=авдар,

аялдау=аялдах, саатах, тогтох,
аяк-табак=аяга таваг,
аякау=аягалах,
алшаю=алцайх,
алшан=алцан,
алма=алим,
алакан=алга/гарын/,
аймак=аймаг,
асырау=асрах, тэжээх, сувилах,

асырату=асруулах, тэжээлгэх,
аша=ац,

батыр=баатар,

батырлану=баатарлах, зоригжих, 

бабай=баавай,

бажа=баз, 

бажалак=бажгадуу,

бажалакту=бажгадах,

бажактау=бажгадах,
барс=бар,

бауырсак=боорцог, боов,
барымталык=барьцаа,
байлык=баялаг,

бакша=багц, боодол,
байлык=баялаг, хөрөнгө,
бака=бах, мэлхий,

бакыру=бахирах,  орилох,

баркырау=бархирах, орилох,

баркырату=бархируулах,

бакырауык=бархираа,
бал=бал/зөгийн/,

балта=балт, том сүх,

балталау=балтдах, сүрдэх,

балташы= балтчин, сүхчин, 

балбыр=булбарай,
бакша=багц,
багана=багана,

баран=бараан,

басыну=басах, басамжлах,
бадырау=бадайрах,
бек=бөх, бат, сайтар,

беку=бэхжих, бөхжих,

бекилу=бэхлэх,
бел=бэл/уулын/, бэлхүүс,

белдену=бэлжих,

белги=билэг, тэмдэг,

бедер=бидэр, угалз, хээ,
биялай=бээлий,

билик=билиг,

билеу=билүү,

билеу=биелэх, бүжиглэх,

битеу=битүү,

биту=бүтэх,
битеу=битүүлэх,

бултылдау=бултах,
бота=ботго,

боталау=ботголох,

бокша=богц, цүнх, 

бодык=боодог,

бол=бол,

болу=болох,

болса=болбол,

болбырак=булбарай,

болат=болд,

босу=босох, оргох,

босага=босго,

бодык=боодог,

бордакылау=бордох,

бордак=бордоо,

борбай=борви,

борша=борц,

боршалау=борцлох,

бурыл=буурал,

бурылдану=бууралтах,

булкыну=булгих, зүтгэх, харайлгах,

бүлангыр=булангир, униар,

буу=боох,
бура=буур,

бугалык=бугуйл, 

бугалыктау=бугуйлдах,

бүка=бух,

бүгы=буга,

бүлак=булаг,

булактану=булагтах,
бүкил=бүхэл, хамаг,

бүкшию=бөгтийх,
бүтин=бүтэн, бүхэл,

бүталау=бутлах, мөчирлөх, хагалах,

бүталану=бутлах, тайрагдах, мөчирлөгдөх,
бүркеу=бүрхэх,

бүка=бух,

бүйрек=бөөрөг,

бүийр=бөөр орчим,
бүлынгыр=булингар,

бүлау=булах,
бүлгын-булга, б

бүлку=булгих,

бүлку=булхах,

бүлтару=бултах,

бүлтару=бултрах, мэлзэх,

бүлшык=булчин,
бүлшикты=булчинтай,

бүрылау=буруулах,

бүркырау=бургих,

бүлтактау=бултах, булзах, бултрах,

бүлтару=бултрах, булзаарах, 

бүлтиту=бүлтийлгэх,

бүлтык=бүлцгэр,
бүлтиту=бүлтийлгэх,
бүлтию=бүлтийх,
бүта=бут,
бүгу=бүгэх,

бүгу=бөхөх,
бүкил=бүхэл, хамаг, 
бүркемели=бүрхмэл,
бүркену=бүрхэх, нөмрөх,
бүркеу=бүрхэх, нөмрөх,

бүршак=буурцаг,

бүкию=бөхийх, бөгтийх, мэхийн ёслох,

бүлгаландау=булгилах,

бүлтию=бултайх,
бүтин=бүхэл, бүтэн,
бүркит=бүргэд,

бөлек=бүлэг,

бөлексину=бүлэглэх, гадуурхах,

бөле=бүл,

бөлтирик=бэлтрэг, 

бөгеу=бөглөх,

бөксе=бөгс,

бөкселу=бөгс рүү цохих, 

бөктeру=бөгтрөх,

былку=бялхах,

былкыту=бялхаах,

бытырау=бутрах,

былшиган=булцгар,

дала=тал,

дабырау=давирах/морь/,

далу=даалуу,

дауыру=даврах,

дауыс=дуу,

далба=далбаа,

далбагай=далбагар,

далию=талийх, тэлэх, өргөжих,
далда=далд,
далдалау=далдлах, нуугдах,

далдалану=далдлах, нуугдах,

данса=данс,

дансалау=данслах,

дарбак=даравгар,

дарбиган=даравгар,

далию=талийх, одох,

далдырау=далдирах,

дауыру=даврах,
динке=тэнхээ,

дүнкию=дүнхийх,емеу=дэмжих,

делбию=дэлбийх,

дербию=дэрвийх,

дереу= даруй, дорхноо, удалгүй, 

делбек=дэлбэгэр, дэлдэн,

дeлдeк=дэлдэн,

дендеу=дэндэх, хэтрэх,

дендеу=дэндүү,

дем=дэм,

дептер=дэвтэр,

дендеу=дэндэх,

денкию=дэнхийх,

денкиген=дэнхэр

догал=догол,

домдау=домнох,

доголдау=доголдох,

дордаю=дордойх,

дога=дугуй, бөөрөнхий,

дүнкию=дэнхийх, дүнхийх, 

дүлей=дүлий,

дүрбу=дүрвэх,

дүбир=түбиргээн,

дүбирлету=түвэргээн гарах,

дулыга=дуулга,

дүс=давс,

дүнгирлеу=дүнгэнүүлэх,k
ду=дуу, шуугиан,

дөнкию=дүнхийх, товойх,

дөнен=дөнөн, дөрвөн настай,

er=эр,

еке=эх.
ежегей=ээзгий,
епти=эвтэй, найртай,

ептейли=эвтэй,

ептеу=эвд оруулах, эвд оруулах, эвлүүлэх,
ем=эм,

емдеу=эмнэх, эмчлэх, 
eртe=эрт,

ен=им, тэмдэг,

ен=им, засаа,

ен=эн, өргөн, арвин, 

енши=инж,

ертеде=эртэд, эртүүр, 

ертерек=эртхэн, арай эрт, жаахан эрт,

ертеши=эртэч,
ерке=эрх, эрх хүүхэд,
eркeлeу=эрхлэх,

еркелету=эрхлүүлэх,

еркелик=эрх танхи байдал,

ерик=эрх,

ерикти=эрхтэй,
ербию=эрвийх, сэрвийх,

ербендеп дербендемей=эрвийх дэрвийхээрээ,

ербиту= эрвийлгэх,
есен=эсэн, мэнд,
елбесу=элбэх,

елши=элч, төлөөлөгч,

елжиреу=илжрэх/арьс/, 

катын-хатан, авгай,
kapa=хар,

карау=харах,

караю=харлах, хар болох,

кабу=хавах,

канжыга=ганзага,

канжыгалау=ганзгалах,
каралау=харлах,
кабырга= хавирга,
кайран=хайран,

кайран= хайран,
калкаю=халхайх,

калкайту=халхайлгах,
калка= халх, халхавч,
калкалау=халхлах, далдлах,

калкалану=халхлагдах,

калыктау=халих,
какыру=хахирах,

кайыр=хайр,

кайрак=хайрга,

кайши=хайч,

кайшылау=хайчлах,

канкаю=ханхайх,

канкай=ханхай,

кану=ханах, цадах,

кару=хариу,

карауыл=харуул,

какыру=хахирах,
калакай=халгай,
каталдану=хатуу болох,

катаю=хатуурах, хатуу болох,
кану=ханах, дур хүсэл ханах,
карангы=харанхуй

катты-хатуу,

калт-күлт=
хальт хүлт, 

кадак=хадаг,

кадау=хадах,

кадамалы= хадмал  

кашалау=хаших,

каша=хашаа,
кангыр-күнгир=гангар гунгар,
карасы=харц,

какалу=хахах,

карсы=харш,

каршылдау=харшилдах,

кабан=хаван,

кабыну=хавагнах,

таусылдау=тасалдах, дуусах,

капсырту=хавсаргах,

капсыру=хавсрах,

кашык=хачиг,

кезуши=хэсүүч, тэнүүлч,
керек=хэрэгтэй, хэрэг,

кeнeт=гэнэт,

кенже=хэнз,
керекти=хэрэгтэй,
керексину=хэрэгсэх, хэрэгцээтэй болох,

кедию=гэдийх,
кер=хээр,
керу=хэрэх, хэрж уях,

керуши=гэрч,

кекиру=хэхрэх,

кекжию= хэгжийх, ихэмсэглэх, биеээ тоох,
керилдесу=хэрэлдэх,
кесек=хэсэг,

кезу=хэсэх,

кей-кейде=хая хаяа,

кейде=хаяадаа,

кемис=гэм,
кенже=хэнз, отгон, 
кенжелеу=хэнздэх, хожимдох,

тенесу=тэнцэх,
кикар=хахир, зөрүүд, хэдэр,

кир=хир, буртаг,

кирлеу= хиртэх, хиртэй болох,

кобыр=ховор,
комагай=хомхой, ховдог, идэмхий,
комагайлык=хомхойрох,

комагайлану=хомхойрох,
конактау=хоноглох, хонох,
корамсак=хоромсог,

кора=хороо, хашаа,
кос=хос, ижил,

косорлану=хослох,

кобырлау=ховордох,

колкы=холхи,

колкылдау=холхилдох,

коламта=голомт,

кону=хонох,өнжих,

кору=хорих, хориглох,

корык=хориг,
коркырау=хурхирах,

коргалау=хоргодох, далдлах, нуугдах,

колкылдау=холхогнох, холхих, халгагнах,
ком=хом/тэмээний/,

комдау=хомнох/тэмээг

корамсак=хоромсог,
куару=хиарах, цайх, гандах,

куандау=гандах,

кубылжу=хувирах, өөрчлөгдөх,

куыру=хуурах,

күнан=гунан, шүдлэн,

kүдык=худаг,куда=худ,

куу=хөөх, үлдэх,

куылу=хөөгдөх,

күйын=хуй салхи,

күла=хул,
күйка=хуйх, толгойн арьс,
күдир=хүдэр, бөх,
күтуши=хөтөч, үйлчлэгч,
күш=хүч,

күжир=гүжир, худал,
күрайлау=хурайлах,

күрау=хураах,

күркиреу=хүрхрэх, /барыс күркиреу=барс хүрхрэх/

күр=хур, 

күрыл=хурал,

күрылау=хуралдах,
күралу=хуралдах, цуглах,
күла=хул,

күдык=худаг,
күрен=хүрэн,

күрендену=хүрэнтэх, хүрэн болох,

күйе=хөө, /тогооны/,

күйелену=хөөдөгдөх,

күйелеу=хөөдөх,

күйелету=хөөлөх/хөө түрхүүлэх/,
күрен=хүрэн,
күш=хүч, чадал,

күшею=хүчжих, хүчтэй болох,
күшти=хүчтэй,

күбилу=хувилах,

күбылту=хувилах,

күбакай=хувхай,

күбакайлану=хувхайрах,

көк=хөх,

көк болу=хөх болох, 

көгендеу=хөгнөх,

көлденендеу=хөндөлдөх,

көмей=хөөмий,
көгеру=хөхрөх,
көгеру=хөхрөх,

көкше=хөгц,
көру=харах,
көбе=хөвөө, зах,
көпсу=хөвсийх,
көрши=хөрш, 

көршилес=хөрш, саахалт,

көршилес ауыл=хөрш айл,
көрик=хөрөг,
көрикту=хөөрөгдөх, хөөрөгдөж ноцоох,
көнек=хөнөг/сүү саалийн/,
көмей=хөөмий,
көлик=хөлөг, унаа, машин,
көгеру=хөхрөх,

кир=хир, буртаг,

кыр=хяр/уулийн/,
кыр=хяр/уулийн/,

кыпшак=хавчиг,

кышкиру=хашгирах,

кытык=гижиг,

кылжык=гилжгий,

кылжию=гилжийх,

кырку=хяргах, тайрах,

лонка=лонх,

лай=лай/худагын/,

лац=лац,

лацлау=лацдах,

лонка=лонх,

инген-ингэ,
ыскыру=исгэрэх,

ыскырык= исгэрээн,

ырык=эрх, үгэнд үл орох,
иру=ээрэх/утас/

илесу=элсэх,

ылгам=ялгаа,

имену=эмээх,

ыргай=яргай,

ырсию, арсау=ярзайх,

ыржак=ярзайх,

ыржию=ярзайх,

иолау=ёолох,

итеру=этрэх, түлхэх,

жага=зах, хөвөө, 

жагал=загал, халтар, 

жагалдану=загал болох, халтар болох,

жалкау=залхуу,
жалкаулану=залхуурах,

жалшы=зарц,
жалыгу=залхуурах,
жапсар=завсар,

жаушы=зууч,

жаушылык=зуучлагч,
жар=зар,

жара=яр, шарх,

жару=ярах, хуваах, хэсэглэх,

жарактану=шархтах,

жасару=засрах, толио орох, залуужих,

жарлык=зарлиг
жапсар=завсар, хоорондын зай,
жалыгу=залхуурах,
жайсан=зайсан,

жайран=зээр,
жадау=ядуу,

жаншу=занчих, зодох,

жаншылау=нанчилдах, занчилдах,
жага=зах, заах,

жадырау=задрах,
жадагай=задгай, тэнүүн,

жайдак=зайдан, эмээлгүй,
жайдак=зайдагнах,

жалгасу=залгалцах,
жалгау=залгах,

жалгану=залгагдах,
жалгас=залгаас,
жар=зар,

жаршы=зарч, зар түгээгч,

жана=шинэ,

жарым= зарим,

жасау=засах,

жасату=засуулах,

жана=шинэ,
жапсар=завсар,

жалшы=зарц,

жайдактау=зайдан унах,

жадырау=задрах, тэнүүн болох, цэнгэх,
жез=зэс, 
жели=зэл,

желилеу= зэллэх/зэллэн уях/, 
жемис=жимс,
жебе=зэв,
жел=зэл/унаганы/,

жekсину= жигших,

жексүрын=жигшүүртэй,

жиен=зээ,

жиеншар=зээнцэр,

жигде=жигд, 

жиркену=жийрхэх,
жорга=жороо,
жолыгу=золгох, учрах,

жолыгысу=золголдох, тааралдах,

жолыктыру=золгуулах,
жорга=жороо, 

жоса=зоос,
жүрек=зүрх,
жүт=зуд, гачиг,

жүтау=зугтах,

жүтау=зутах/мал/,

жүдеу=зүдрэх, ядрах,

жүдеу=зүдүү,

жүйе=зүй, ёс, тогтол,

жүдеулик=зүдүүр,

жүз=зүс, царай,

жүсдеу=зүслэх,

жүлге=жалга,

жүлу=зулах, зулгах,

жүлгылау=зулгаах,

жүлгылау=зулгалах,

жүлмалану=зулмах,

жыра=зураа,

жымию=жимийх,
жыл=жил,

жылу=шилжих,
жым=жим, 

жырым=жирэм,

жыргау=жаргал,
жыргау=жаргах,
жылга=жалга,

жөп=зөв,

зан=жам,

залым=зальтай,

мал=мал,
малшы= малчин,
манги=мөнх,
марал=марал, согоо,
малдану=малжих,
малакай=малгай,
мактау=магтах, сайшаах,

мактаушы=магтаалч,
мактану=магтах, сайрхах, бардамнах,

марал=марал, согоо,

манду=мандах/нар/

манкию=манхайх,

мандыту=мандах,

мандысын=мандтугай,
мерген=мэргэн,

менги=мөнх,

мен=мэнгэ,

мениру=мэнэрэх,

момокан=номхон,

момокан болу=номхон болох,

мойыл=мойл,
мүз=мөс, /мүз сен=мөсний цөн/,

мүше=мөч, эрхтэн,

мүшелеу=мөчлөх,    

мүшел жыл=мөчлөг, 

мүжү=мөлжих,

мүжуышы=мөлжигч,

мүжуыр=мөлжүүр, 

мүкис=мөхөс/чадал/,

мүкыр=мухар,

мүкил=мухар,

мүнаю=мунах, зөнөх,

мүкистену=мөхөсдөх,
мүздау=мөстөх, хөлдөх,

мөлию=мэлрэх,

мөлтылдеу=мэлтийх,

нагашы=нагац,
нокта=ногт,
нокталау=ногтлох,

нөкер=нөхөр, бараа бологсод,

найкалау=найгах,

найкалту=найгуулах,
нүкү=нухах,

окшию=огших,

олжа=олз,

олжалау=олзлох,

одырау=оодрох,

орау=ороох, хучих,

отар=отор,

отарлау=оторлох,
оташы=оточ,

отау=отох,
орда=орд,

орау=ороох, хучих,

он=он, жил,
орау=ороох, хучих,
ой=ой, ухаан, санаа, 

ойысу=ойх,

оймыш=оймс,
оба=овоо, 
орын=орон, байр,

орыншак=оронцог,


сауу=саах,

саргаю=шарлах, 

сауылу=саагдах,

сауын= саалт, саам,

сауншы= саальчин,

саумал=саам,

саркыт=сархад,

сагалдырык=сагалдарга,

сагалдырыган байлау=сагалдаргалах,

садак=саадаг,

сан=сан, тоо, дугаар,
сана=санаа, бодол,

санау=тоолох, санах,

сала=салаа,

сабау=саваа,

сабау=савах, 

сабалау=савах,

сабыр=шавар,

сагат=цаг,

савах=сабау,

сабалау=саваадах,

сабын=саван,

сабындау=савандах,

салбан=салбагар,

сала=салаа,

саты=шат,

салак=салга,
салалау=салаалах,
салалану=салаалагдах,
сана=санаа, бодол,

сакал=сахал,

сапсию=сагсайх,

сеники=чинийх,

сен=цөн/мүз сени=мөсний цөн/,

сезик=сэжиг, 
сезикти=сэжигтэй, 

сезиктену=сэжиглэх,

сезиктенилу= сэжиглэгдэх,
сергек=сэргэг,

сергектеу=сэргэг, сонор, 

сергу=сэхэх, сэргэх,

серигу=сэргэх, эдгэрэх,
сергиту=сэргээх, 

сербию=сербию,

серке=сэрх,
сету=сэтрэх,
сетилу=сэтрэх,

сетинеу=сэтрэх,

сиректеу=сийрэгдүү,
сирек=сийрэг, 
сирексу=сийрэгжих,
сиреу=сийрэгжих, сийрэх,

сылу=шулах,

сыгу=шахах,

сылтаг=шалтаг,

сырдак=ширдэг,

сыру=ширэх,

сыр=шир,

сылтак=шалтаг,

сыркырау=шархирах, янгинах,

сокыр=сохор,
cолакай=солгой,
сокыр=сохор,

сокырайту=сохлох,

соккы= цохилт,

согылу=цохиулах,

соккызу=цохиулах, 

соккылау=цохилох, цохих, 

соккыласу= цохилцох, зодолдох,
соныркау=сонирхох, гайхах, 

сона=соно, бөхнө,

согу=цохих,

сору=сорох, хөхөх,

сорушы=сорогч,

сорау=сарвайх,

соккызу=цохиулах,

сүнкар=шонхор,
сүт=сүү,

су=ус,

сүрек=сүрэг, хэсэг,

сүйем=сөөм, 

сүмбе=сүмбэ,

сүмсию=цомцойх, атийх,

сүрау=сурах, асуух,

сүраушы=сурагч, асуугч, гуйгч, 

сөну=сөнөх, унтрах, мөхөх,

сөндиру= сөнөөх,
сөл=сөл/ургамлын/,

сөл=шөл,

табак=таваг, 

тага=тах,

тагалау=тахлах,

талау= талах, тонох,

такымдау=тахимдах,

така=тах,

танау=танах, тайрах,

такалау=тахлах,

такым=тахим,

такымдау=тахимдах,

тану-таних, ялгах,

танылу=танигдах, ялгагдах,

танысу= танилцах,

таныту= таниулах,

тандау=тандах, шилэх,

талкы=талхи,

талкылану=талхигдах, 

талкылау=талхидах,

талкандау- талхилах,нүдэх, талхидах,

талкылану=талхигдах,

тарау=тарах, зүг зүгт явах,

таркау= тархах, тарах,  тараах,

тарау=таруу,

тарату=тараах, түгээх,

таркау=тархай,

тамыр=тамир, тэнхээ,

таба= тах, бах,

табасы кану= тав ханах,
таныстау=таних,
танстык=танилцах,

тансык=тансаг,

тайжи=тайж,

тайлак=тайлаг,

таптау=давтах,

таптату=давтуулах,

тапталу=давтагдах,
таркау=тархах, сарних,

таркату=тархаах,

тамтык=амтаг, оронцог,

 таяк=таяг,
теке=тэх, ухна,

текше=тэгш, хавтгай, 

текшелеу= тэгшлэх, давхарлах, хавтгайлах, 

темир=төмөр,
терис=тэрс, буруу,

тениз=тэнгис,

тенгри=тэнгэр,

тенир= тенир,

тенесу=тэнцэх, тэгш болох,

тeнтирeу=тэмтрэх,
телу=тэлэх,

телину=тэлэгдэх, 

тeнсeлу=дэнслэх,

терис=тэрс, буруу, ташаа, 

телмиру=тэлмэрэх, гөлийх,

темеки=тамхи,

тепки= тэвх,

тиек=тээг,

тымау=томуу, ханиад,

тиектеу=тээглэх,

токым=тохом,
токтау=тогтох, зогсох,

токтамалы=тогтмол,

тонгару=тонгорох,

тонау=тонох, дээрэмдэх,

тогтату=зогсоох,

толaгай=толгой,

тор=тор,

торлау=торлох, 

торлану=торлогдох, торонд орох,

торгын=торгон,

тозан=тоос, тоосон,
тосу=тосох, угтах хүлээх,

тоты=тоть, 

томпию=томбойх,

тонгару=тонгорох,

топшы=товч,

топшылау=товчлох,

төл=төл, 

төте=дөт, шууд,
төлеу=төлөх,

төлдеу=төллөх,

төзу=тэсэх,

төде=дөт,

төркин=төрхөм,

төсеу=дэвсэх,

төркиндеу=төрхөмлөх,

түгес=төгс,
түгесу=төгсгөх, дуусгах,

түгеу=түгэх,

түйдек=түүдэг,

тепки=тэвх,

түгес=төгс,
түсау=тушаа/морины/,

түсау=туших,

түс=төс, төсөө,

түкым=төрөл, төрхөм,

түтка=тотго,

тулау=туйлах,

түрык=тураг,

түр=дүр,

түну=тунах,

түралау=турах,

түралату=тураах,

улеу=үлээх, исгэрэх, 

ушыгу=ужиглах, 

үлу=улих, 

үбак-шубак= уван цуван,

үю=үйх,

үлгы=үлгэр, жишээ,

үлгыру= үлгэрлэх, зөвлөх,

үлбендеу=үлбийх,

үлбирек=үлбэгэр,

үнгу=үнгэх,

үнгилу= үнгэгдэх,

үнгилау=онгилох, ухах,

үш=иш, үзүүр,

үшырас=учраа,
үшырау=учрах, дайралдах, тааралдах,

үрку=үргэх, цочих,

үрык=уураг,

уралау=урайлах, ура хашгирах,

үрык=ураг, төрөл,

үрпию=өрвийх,

үрпек=өрөвгөр, 

шабдар=цавьдар,

шагын=жаахан, цөөхөн, өчүүхэн,

шак=цаг, үе,

шай=цай,

шап=цавь,

шашу=цацах, тараах, шүрших,

шашак=цацаг,

шашысу=цацалцах, тараалцах, ус цацалцах,

шашыру=цацрах,

шашырау=цацрах,

шарылдау=чарлах,

шарылдату=чарлуулах,

шанкылдату=чанга дуугарах,

шешег=цэцэг,

шешен=цэцэн,

шап=цавь,

шашу=цацах,

шара=шарга, хул,

шашак=цацаг,

шашалу=цацах,

шашырау=цацрах, 

шашырату=цацруулах,

шай=цай,

шок=цог,/галын/,

шомбу=шумбах,

шошу=цочих,

шөгу=сөгдөх, хэвтэх, 

шидэр=чөдөр,

шидерлеу=чөдөрлөх,

шын-чин, үнэн,

шыдау=чадах, тэсэх,

шыдату=чадуулах,
шырай=царай,

шырайлану=царай орох,

шырайлы=царайлаг,

шык=чийг,

шыкты=чийгтэй,

шуылдау=шуугилдах, шуугих,

шүбыру=цуврах,

шүбау=цувах,

шудын=шуудан,

шүгыл=цухал, уур,

шүбау=цувах,

өнкию=өнгийх,
өрелу=өрөөлдөх/морийг/,
өсу=өсөх, ургах,

өсируши=өсгөгч,
өш=өшөө,

өшесу=өш санах, өсөрхөх,

өшескен=өстөн,

өлке=өлгий, нутаг,

өлен=өлөн өвс,

өлекшин=өлөгчин,

өй-бүй=эвий эвий,

өрелу=өрөөлдөх/морь/,

өру=өрөх,

өту=удах,

......
......

“…Two were Mongolian lamas in shabby robes of saffron and crimson, bound  at the waist by twisted sashes of faded purple cloth. One lama had a crushed felt hat on his shaven head, the other was bare-headed, and both wore high, leather Mongol boots. The one with hat was tall and rather gaunt, with long nose,and sunken cheeks below high cheekbones. The other  was shorther and more thickset, with broader face. Both might have been taken  for American Indians.

As we came up, they  were  in the act of replacing their carved snuff –bottles in their belt-purses , having taking them out to exchange them with the third man who had just joined them.

The newcomer was a layman, a much  finer looking man, with a frank , pleasant expression in contrast to somewhat furtive looks of the lamas…