Thursday, September 21, 2023

“Moнголчууд аялмаар улсууд".




119. “Монголчууд аялмаар улсууд”.

Нутагтаа монголчууд олонхи байгаа дээрээ уншмаар, бололцоо гарвал очиж үзмээр хэдэн үндэстэн буй. 

Энэ удаа Боливи болон Австралийн уугуул хүмүүсийн тухай ярилцая.

Монголчуудын хойч үе нь АНУ-ийн уугуул хүмүс шиг ирэдүйд резервацид, Хустайн нуруунд тахьтайгаа цуг хашаатай байх цаг улам ойртсоор байна биш үү!? Дэлхийн жуулчдыг корей, хятад, вьетнам хөтчүүд дагуулан явах цаг ойртсоор байна уу?!

Өнөөдөр Америк тивд уугуул хүмүүс нь хүн амын  олонхи байгаа сүүлчийн улс бол Боливи. Тэд кечуа, аймара нар. Монголчуудын ахмадуудын зарим нь Аргентинд төрсөн, Боливид амь үрэгдсэн Че Гевара-ын тухай уншсан болохоос биш, манай залуус Америк тивийн түүхэнд улсын ерөнхийлөгч нь уугуул индиан хүн/Эво Моралес/ болсон Боливи Улсын тухай уншихгүй, "тоож" сонирхохгүй болов уу.  

/Че Гевара бол европ гаралтнууд, тэдний үр садын дарангуйллаас уугуул хүмүүсийг аврахийг мөрөөдөж яваад 1967.10.09-нд алуулсан нэгэн\     

Нутагт нь эзэн суусан европчууд, тэдний үр сад 400 жилийн турш уугуул хүмүүс: аймара, кечуа хүмүүстэй дээрэнгүй харьцаж ирснийг Боливийн 65 дахь ерөнхийлөгч -анхны уугул ерөнхийлөгч  Эво Моралес/2006.1.22-2019.11.10/ зогсоов

"..Би анх 2006 онд Боливид очиж билээ. Тэр үед Эво Моралес төрд гарах гэж байв . Чолита эмэгтэйчүүд зөвхөн зах дээр төмс, гудамжинд бэлэг худалдаалдаг байсан цаг. Урт сүлжсэн гэзэг, олон өнгийн том малгай

 /La première fois que je me suis rendu en Bolivie, c’était en 2006, Evo Morales venait d’arriver au pouvoir. Les femmes cholitas vendaient alors des pommes de terre sur les marchés ou des gâteaux dans la rue. Avec leurs longues tresses, leurs grandes écharpes multicolores, leurs jupes aux teintes vives, leurs chapeaux melon, on les remarquait! Mais on ne les voyait jamais dans un autre type de métier./

Je suis retourné régulièrement dans le pays. Peu à peu, j’ai remarqué que les étoffes des vêtements traditionnels changeaient. Elles se faisaient plus belles et plus précieuses. A l’origine, ces tenues venaient des campagnes, et celles qui les portaient étaient nées dans un milieu pauvre, n’avaient pas été à l’école. Mais là, manifestement, certaines avaient des moyens. En quelques années, elles avaient gagné un pouvoir économique sans avoir succombé à la mode occidentale. C’est cette histoire que j’ai eu envie de raconter, celle de la révolution des cholitas. https://www.polkamagazine.com/cholitas-revolution-en-jupons-et-chapeaux-melon/ 

Австралийн уугуул хүмүүс-аборигенууд. Австралийн Үндсэн хуульд  уугуул иргэд гэж бичүүлэх гэж оролдсон нь бүтээгүй л байна...

Австрали руу очихдоо, амьдрахдаа  уугуул хүмүүсийг нь яаж амьдарч байгааг сонирхох сөхөөтэй монгол хүн байна уу?!



Saturday, September 16, 2023

118. "Эмзэг....”.

 118. Нийтлэлч Алхан Болд. "Эмзэг....”. 
Уул уурхайн том төслүүдийг хэрэгжүүлэээд, ухаад ашигласны дараа монголчууд хэр олон гол, нууртай үлдэх бол?!
Говьд гол ховор ч, харин “сайр ус” гэж нэрлэгдсэн алдартай, алдаргүй Ялла хамтлагийн дууных шиг “уч кудук” олон. Хангайд худаг гаргахын тулд олон метр ухах хэрэгтэй. Харин говьд ус газрын гадаргад байдаг онцлогтой. Монголын усны үндсэн нөөц нь говийн хөрсөн доор байдаг. Хангайд хүссэн газраа 10м ухаад ч усанд хүрэхгүй байх нь элбэг. Говьд хэдхэн метрт ус гардаг учраас худаг элбэг.


"...Orenburg, the city in the east, is the frontier station from which for more than a century the nomadic populations were controlled, a Russian advance into Central Asia were directed. Besides some large Government buildings, it possesses a fine caravanserai for accommodation for Asiatic merchants and travellers, as well as a mosque with its accompanying minaret for the use of the neighbouring Kirghiz and Bashkir populations...

"The shores of Lake Aral" by Herbert Wood.

LONDON: SMITH, ELDER, & CO., 15 WATERLOO PLACE. London. 1876

https://www.loc.gov/resource/gdclccn.ltf90033833/?sp=1&st=image


Saturday, September 2, 2023

118. “Илүү ба дутуу хөшөөд”

118. Нийтлэлч Алхан Болд. “Илүү ба дутуу хөшөөд”.

1-р хаан=Чингис Хаан. /Хөшөөг нь босгосон/

2-р хаан=Өгөөдэй Хаан/Хөшөөг нь босгосон/

3-р хаан=Гүэг Хаан /Хөшөөг нь бариагүй!!!/ Яагаад?!?!? /

4-р хаан=Мөнх Хаан /Хөшөөг нь бариагүй!!!/ Яагаад!?!?!/

5-р хаан=Хубилай Хаан/хөшөөг нь барьсан/

XII. “Энэ эзэн хаан дөч, дөчин тав буюу түүнээс дээш настай байж болно; тэр дунд зэргийн өндөртэй, маш хянуур бөгөөд туйлын хашир, зан араншиндаа эелдэг, тайван зантай; Тэр хэзээ ч хөнгөхөн инээж, ямар ч дэгжин зан гаргаж байгаагүй..."

Асар олон гэмтээгүй хүмүүсийг алсан Сталин буюу Жугашвили-ийн хөшөөг 199.2.22-нд Төв Номын Санаас00 буулгасан.

21000 монгол хүнийг алсан Чойбалсаны хөшөөг Монгол Улсын Их Сургуулийн өмнө зогсоож байна. Яагаад!??!

X.Чойбалсан:-Ийм өнгө будсан, дотор нь харласан, идээ бээрээр гүйцсэн этгээдийг/Анандын Амар/ ... 

Хятад, Монголд битгий хэл Төв Азид ч ирээгүй насаараа бичиг үсэггүй явсан, Марко Поло Монгол руу ирээд ном сугавчлаад зогсож байсан.

Мөнгөтэй улс үндэстэнд манай дарга нар долигнодогын сонгодог жишээ: Богд Хааны оточ байсан гэх солонгос хүнд Зайсанд том цэцэрлэг бариулжээ. нэг

Европ эмнэлгийг Монголд нутагшуулсан буриад Цыбиктаровын/1879-1921/ дурсгалд хөшөө, дурсгал юу ч алга!? Нэгдсэн 3-р Эмнэлэг Шастины нэрэмжит. Унгернүүд Цыбиктаровыг буриад байсных төлөө биш харин большевикуудтай холбоотой гээд буудаж алсан. Харин Монгол Улсад энэ эмчийн зүтгэл, хөдөлмөрийг яагаад үл тоомсорлоно вэ?! Энэ эмч хэрвээ буриад   хүн байгаагүй бол?!

Санкт-Петербургийн Анагаах Ухааны дээд сургуулийг одоо байгаа эмч Өргөө/Нийслэл Хүрээ/ дахь Оросын консулын дэргэдэх боломжтой 1910-он 1921 Унгерны цэргүүдэд бууж үрэгдэхэд хүрч ажиллахдаа жил бүр 7-8 хүн монгол, хятад, орос хүнийг хүлээн авдаг. Жишээ нь, 1909 онд Цыбиктаров ганц сарын дотор амбулатортоо 200 орос, 300 хятад, 700 монгол хүнийг хүлээн авч үзэхээ. 1909 оны 5-р дугаар 12-р сар туслахаа тэр 261 хүнийг үзжээ. 1910 онд тэнд 1767 хүн хэвтэж эмчлүүлж байна. 1911 орос онд эмчлүүлэгсэд 10261 байсны 433 нь, 399 нь хятад, 6429 нь монгол байв. 1912 онд Өргөө дахь орост нь 6703 хүн өсгөж эмчлүүлж байна... Түүний еврей эхнэр, 4 нь ундны үнэл хүүхэд, хамаатан Балсанов аварчээ. 





no.117. “Дамбийжаа-Унгерн"

 Mөргөл хийх гэж монголчууд дэмий тэнэснийг харийнханы тэмдэглэлүүдээс бид уншиж байна. Аз болоход, монголчуудыгаа өмөөрч явсан Жа ламын тухай ч  бас тэд бичжээ:”…There are stories of how caravans were looted: one Tibetan caravan was captured by the amban of Sining. The other was destroyed completely by a Mongolian Ja-Lama, who, beginning his career as a statesman, finished as a feudal bandit. His khoshuns, up to now, marauding in Tsaidam…”. раge 101, “Altai-Himalaya”, a Travel Diary by Nicholas Roerich, Arun Press, Brookfield Connecticut, 1983.